Tijdens de COVID-19-pandemie werd een deel van de inwoners in Nederland niet optimaal bereikt met de grootschalige campagnes. Gezondheidsadviezen over quarantaine, testen en vaccineren, bleken niet altijd op maat voor specifieke doelgroepen.¹ Voor de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) een uitdaging om hierop in te spelen en lessen te trekken voor de toekomst.

Denk aan laaggeletterden of mensen met beperkte digitale vaardigheden die tegen een informatiebarrière van de overheid aanliepen, migranten die in te kleine woningen onmogelijk afstand konden houden en gezinnen die simpelweg niet het geld hadden voor een zelftest of het tramkaartje naar de vaccinatielocatie. Daarnaast was er een groep die preventieve zorg weigerde uit angst voor de risico’s van vaccinatie of een gebrek aan vertrouwen in overheidsadviezen.² Vooral de meest kwetsbaren onder ons, zoals ouderen en chronisch zieken, maar ook mensen met een slechtere sociaaleconomische positie, liepen hierdoor extra risico.³

In de loop van de pandemie werd er gelukkig steeds meer zorg op maat geboden, via buurtvaccinatielocaties, gratis zelftesten voor minima en eenvoudige informatie. Belangrijke lessen voor toekomstige pandemische paraatheid. Maar ook in de ‘koude’ fase blijft het essentieel om ons te blijven inzetten voor de beschikbaarheid en toegankelijkheid van collectieve preventieve zorg. Door bijvoorbeeld zichtbaar te zijn en vertrouwen op te bouwen in buurtnetwerken als voorbereiding op nieuwe pandemieën, maar ook te werken aan andere actuele uitdagingen, zoals de dalende vaccinatiegraad van het Rijksvaccinatieprogramma.

Preventie en Voorlichting

Om deze toegankelijkheid van collectieve preventieve zorg te bevorderen, hebben we in 2022 bij de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Rotterdam–Rijnmond het team Preventie en Voorlichting in het leven geroepen dat midden in de maatschappij staat. Dit team helpt buurtbewoners bij het maken van een weloverwogen keuze over onder andere de COVID- en HPV humaan papillomavirus (humaan papillomavirus)-vaccinatie en werkt daarnaast ook op andere thema’s, zoals het verbeteren van gezondheidsvaardigheden.  Dankzij financiering vanuit onder andere het traject Versterking infectieziektebestrijding en pandemische paraatheid GGD’en en het Gezond en Actief Leven Akkoord, kon een team worden geformeerd met diverse expertises, zoals gedragswetenschappen, projectleiding, communicatie, volksgezondheid en netwerkactivering. In cocreatie met buurtbewoners en sleutelorganisaties ontwikkelen zij buurtactiviteiten gericht op preventie. Deze buurtactiviteiten worden uitgevoerd door de Voorlichterspool en Preventiedokters: medewerkers van binnen en buiten de GGD.

Verschillende rapporten benadrukken hoe belangrijk het is dat zowel de overheid als de GGD zichtbaar zijn en investeren in persoonlijk contact.^4,5,6 Hier hebben we ook bij volgende pandemieën baat bij. Door nu al een relatie op te bouwen met lokale netwerken van organisaties en sleutelfiguren, zorgen we ervoor dat gezondheidsadviezen en communicatieboodschappen in de toekomst beter landen. Door nu al een vertrouwd gezicht te zijn binnen diverse netwerken, benaderen mensen de GGD gemakkelijker met vragen over hun gezondheid. Het vormgeven van deze rol vraagt tijd en aandacht en is een wederkerig proces waarbij luisteren minstens net zo belangrijk is als uitleggen.

En als we dan toch bezig zijn met het opbouwen van relaties, waarom dan niet meteen het gesprek aangaan over onze gezondheid? Tijdens de COVID-19-pandemie bleken leefstijlgerelateerde aandoeningen een belangrijke risicofactor voor ernstige ziekte en overlijden.⁷ Daarnaast zorgt afnemende vaccinatiebereidheid voor risico’s op nieuwe uitbraken. Het bevorderen van een gezondere leefstijl en het aanbieden van preventieve zorg is dan ook een cruciale opgave voor gemeenten en landelijke overheid. Een gezonde samenleving zorgt niet alleen voor een betere kwaliteit van leven, maar maakt ons ook weerbaarder bij nieuwe pandemieën. Wie anders dan de volksgezondheidsexperts van de GGD kunnen hier op collectief niveau een belangrijke rol in spelen, naast al het werk dat onder andere huisartsen op individueel niveau doen?

Persoonlijk contact

Natuurlijk is het een illusie dat extra inzet vanuit de GGD al deze gezondheidsuitdagingen kan oplossen. Maar dankzij de regionale netwerkrol en expertise in het toepassen van preventieve interventies, kan de GGD hierin belangrijke stappen zetten. In Rotterdam doen de voorlichters en preventiedokters dit bijvoorbeeld dicht bij de buurtbewoners in een vertrouwde omgeving met voorlichting voor groepen, op markten of pop-uplocaties.  We gaan op een laagdrempelige manier in gesprek met diverse doelgroepen. Hiervoor gebruiken we bijvoorbeeld een gezondheidsbingo, waarbij verschillende thema’s over gezond leven aan bod komen. Deze persoonlijke benadering werkt goed en maakt dat de informatie beter overkomt. Indien nodig verwijzen we mensen door naar diverse preventieprogramma's in de buurt.

Om de acties gericht in te zetten bij mensen die dit het hardst nodig hebben, gebruiken we data om inzicht te krijgen in waar gezondheidsachterstanden, zoals een lage vaccinatiegraad, het grootst zijn. En om de gedragsinterventies zo effectief mogelijk in te zetten, gebruiken we het Behaviour Change Wheel.⁸ Hiermee identificeren we systematisch barrières en drijfveren waarop we de voorlichting en andere interventies kunnen aanpassen. Op deze manier komen data science, surveillance, sociale wetenschappen, communicatie, medische expertise en netwerkkennis samen, met als doel het creëren van een effectieve en duurzame strategie voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie binnen onze regio.

Pandemische paraatheid is meer dan alleen de medische aspecten van infectieziektebestrijding. Het vraagt om een integrale benadering, waarbij ook naar maatschappelijke, sociale en leefstijlgerelateerde factoren wordt gekeken. Dit is een intensieve aanpak die veel tijd en aandacht vraagt, en natuurlijk ook voldoende budget, personeel en middelen.  Maar ook een aanpak die nodig is om voorbereid te zijn op toekomstige uitdagingen. Onze inzet voor effectieve en toegankelijke preventieve zorg stopt niet. We gaan verder; dagelijks steken we onze handen uit de mouwen en vind je ons op allerlei plaatsen in de regio. We hebben al veel mensen geholpen bij het maken van een vaccinatiekeuze, mensen naar buurtlocaties geleid en waardevolle netwerkcontacten opgebouwd. Niet alleen, maar juist samen met veel andere personen en partijen binnen en buiten de GGD, zetten we ons in om onze regio sterker en gezonder te maken. Wie doet er met ons mee?