Er zijn genoeg feiten boven tafel gekomen waaruit blijkt dat opschalen in tijden van een pandemie en het effectief bestrijden van een infectieziekte-uitbraak alleen uitvoerbaar zijn als de basis op orde is. Dit om te voorkomen dat bij een volgende pandemie reguliere zorg (weer) moet worden afgeschaald, bedrijven de deuren (weer) moeten sluiten, de samenleving (weer) beperkt wordt in haar vrijheden en zorgprofessionals (weer) onder hoge druk moeten werken. Het werkveld van de infectieziektebestrijding ( IZB Infectieziektebestrijding (Infectieziektebestrijding)) is volop in ontwikkeling. Het programma Versterking Infectieziektebestrijding en Pandemische paraatheid GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en (VIP) loopt van 1 januari 2023 tot en met 31 december 2024 en geeft GGD’en de mogelijkheid om de basis van de reguliere IZB te versterken en (gezamenlijk) te bouwen aan een toekomstbestendige infectieziektebestrijding.

Het programma VIP richt zich op het voldoende toerusten van GGD’en om hun rol in de IZB kwalitatief goed uit te voeren, en goed voorbereid te zijn op een mogelijke lauwe en warme fase bij een infectieziekte-uitbraak met (potentieel) landelijke impact. De plannen vanuit het programma leveren een bijdrage aan de versterking op de korte termijn en zullen de komende jaren een vervolg krijgen. In 2023 en 2024 wordt geïnvesteerd om de basis van de reguliere IZB te versterken. Deze investering uit zich in vijf pijlers, namelijk:

• kwetsbaarheden wegnemen voor pandemische paraatheid;
• versterken van (boven)regionale monitoring en surveillance;
• versterken van de wetenschappelijke kennisinfrastructuur;
• samenwerken op bovenregionaal niveau;
• slim en versneld opleiden.

GGD GHOR Nederland: van faciliteren tot coördineren

Het landelijke programmateam VIP bij GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland bewaakt de lijnen van de beleidsagenda en draagt zo ook haar steentje bij aan de versterking van de IZB Infectieziektebestrijding (Infectieziektebestrijding). Het programmateam VIP faciliteert bij het opzetten van landelijke bijeenkomsten, webinars en scholingen, en landelijke uitwisselingsmomenten. Legt de verbinding met andere activiteiten binnen én buiten het programma VIP, zorgt voor landelijke coördinatie en ondersteuning bij processen als taakdifferentiatie, beleid en management, en voert diverse onderzoeken uit.

Een belangrijke ontwikkeling die al gelijk zijn vruchten afwerpt, is een grotere betrokkenheid op structurele basis met IZB-managers van alle GGD’en. Dankzij het maandelijkse managersoverleg is er een verbinding ontstaan, waar voor de start van het programma VIP niet tot nauwelijks sprake van was.

De impact van VIP zit ‘m in het werk van de GGD’en

Pandemische paraatheid en preventie gaan hand in hand. In een ideale wereld kan elke infectieziekte-uitbraak voorkomen worden, en kan op tijd ingegrepen worden voordat er sprake is van een pandemie. Infectieziekteverwekkers gedragen zich niet altijd voorspelbaar en de veranderende wereld, zoals klimaatverandering, globalisering en maatschappelijke ontwikkelingen, maken de IZB nog complexer. Het is essentieel dat de basis van de IZB in Nederland zo stevig mogelijk staat om deze trends te kunnen detecteren.

Met het programma VIP krijgen GGD'en de gelegenheid om belangrijke positieve ontwikkelingen vanuit COVID-19 in gelijksoortige mate te behouden, om daarmee die basis te versterken. Dit doen zij door voldoende specialisme (zie ‘Uitbreiding en verrijking van IZB teams’) in ‘huis’ te houden of juist aan te trekken. Medische en niet-medische professionals krijgen daarbij de mogelijkheid om opleidingen en scholing te volgen en zich verder te specialiseren in de IZB. GGD'en en GGD GHOR Nederland bekijken gezamenlijk binnen de uitvoering van het programma waar de behoefte ligt bij GGD'en om de IZB te versterken.

Er zijn al impactvolle activiteiten ondernomen. Per pijler lichten we  een of meer  activiteiten uit. Waarbij zonder het wegnemen van kwetsbaarheden voor pandemische paraatheid (pijler 1) andere pijlers niet realiseerbaar zijn.

Uitbreiding en verrijking van IZB-teams

Er zijn diverse activiteiten opgeschreven om de kwetsbaarheden weg te nemen voor pandemische paraatheid (pijler 1). Voor de COVID-19-pandemie was de personele bezetting bij IZB-teams ondermaats door gemeentelijke bezuinigingen. Met VIP-gelden werd het mogelijk om de personele bezetting uit te breiden met de inzet van medisch en niet-medisch geschoolde professionals. Het gaat hier om het verrijken van de IZB-teams met de inzet van nieuwe professionals, waaronder epidemiologen, beleidsadviseurs, teamondersteuners, gedragsdeskundigen, datamanagers, datascientists, projectcoördinatoren en communicatiemedewerkers. Met als doel dat GGD’en bij een volgende pandemie beter toegerust zijn om adequaat te reageren.

Een mooi praktijkvoorbeeld bij de uitvoering van deze pijler is het Utrechtse model. Dankzij de VIP-gelden kon het plan, opgesteld in 2022, vrijwel gelijk worden geïmplementeerd. Ook GGD regio Utrecht heeft bij het aannemen van extra personeel, om te komen tot een goede basisbezetting, gekozen voor een verrijking van het team met nieuwe disciplines. Nieuwe inzichten, kennis en ideeën hebben geleid tot een verschuiving in rollen en taken. Om hier adequaat mee om te gaan, heeft GGD regio Utrecht een model ontwikkeld, waarin het team opgedeeld wordt in verschillende subteams, op basis van de IZB-kerntaken en met elk hun eigen focus binnen de IZB. IZB-medewerkers worden ingezet binnen de subteams op basis van hun specifieke expertise en ervaring. Ook andere GGD’en maken gebruik van het Utrechtse model om te bekijken waar zij hun IZB-team toekomstbestendig kunnen maken.

Steviger neerzetten van (boven)regionale monitoring en surveillance

Het versterken van (boven)regionale monitoring en surveillance (pijler 2) bouwt voort op de bestaande coördinatiestructuren tussen GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en en het RIVM (onder andere de structuur van de liaisonfunctie van de Regionale Epidemiologie Consulenten en Regionale Arts Consulenten). Bij versterking van (boven)regionale monitoring en surveillance wordt aansluiting gezocht bij de landelijke plannen en ontwikkelingen rondom monitoring en surveillance van het RIVM. De gewenste situatie deed zich al (deels) voor tijdens de pandemie dankzij tijdelijk beschikbare financiële middelen voor regionale monitoring en surveillance. Er kon in samenwerking met epidemiologen adequaat worden gereageerd op gesignaleerde knelpunten en doelgroepspecifieke maatregelen werden ingezet.

Dankzij het programma VIP hebben bijna alle GGD’en al één of meer infectieziekte-epidemiologen aangenomen om nu regionale monitoring en surveillance steviger neer te zetten. Bovenregionale surveillance krijgt een professioneel karakter door onderlinge afstemming tussen GGD'en door artsen en infectieziekte-epidemiologen. Steeds meer GGD'en maken hierbij gebruik van data en kennis uit bovenregionale dashboards van GGD IZB Infectieziektebestrijding (Infectieziektebestrijding)-regio's en OSIRIS information system (information system)-data van het RIVM.

IZB verbeteren en innoveren door academisering

Zonder wetenschappelijke kennis is het niet mogelijk het werkveld van de IZB te verbeteren en te innoveren om effectief infectieziekte-uitbraken te voorkomen en te bestrijden in een continue veranderende wereld.

Bij pijler 3, het versterken van de wetenschappelijke kennisinfrastructuur, gaat het om genereren en toepassen van wetenschappelijke kennis. Vanuit het programma VIP is er een Consortium van Academische werkplaatsen Publieke gezondheid met focus op Infectieziektebestrijding (CAPI) opgezet. CAPI heeft in 2023 zeven promotieonderzoekers en negen parttime jaaronderzoekers aangetrokken, die onderzoek uitvoeren gericht op negen infectieziekteonderwerpen. Van opkomende infectieziekten, vaccinatiebereidheid, bereikbaarheid van kwetsbare groepen tot aan vroege opsporing van infectieziekten. Hiermee kunnen GGD’en vraagstukken uit de praktijk vanuit een wetenschappelijke basis beantwoorden en een brug slaan tussen praktijk en onderzoek. Een bijkomend voordeel is dat de combinatie van praktijk en onderzoek ook een bijdrage levert in het behouden en aantrekken van IZB-professionals.

Bovenregionaal samenwerken

Bij het streven naar kwalitatief goede en efficiënte uitvoering van IZB en paraatheid voor grootschalige infectieziekte-uitbraken, is beleidsmatig samenwerken op bovenregionaal niveau noodzakelijk. Een infectieziekte-uitbraak stopt immers niet bij de regiogrens, en bovenregionaal opereren is nodig om een uitbraak effectief te kunnen bestrijden.

Binnen pijler 4 Samenwerken op bovenregionaal niveau wordt onderzocht wat hiervoor de meest optimale vorm is. De eerste resultaten laten zien dat GGD’en een stevige ambitie hebben t.a.v. bovenregionale samenwerking en zij vinden dat bovenregionale samenwerking meer potentie heeft. Parallel aan dit onderzoek heeft een commissie, bestaande uit een directeur publieke gezondheid, arts M+G en een afgevaardigde vanuit het RIVM, gekeken naar de voorwaarden voor een passende, nieuwe regio-indeling voor de IZB en hierover geadviseerd. Beide trajecten lopen nog bij het verschijnen van dit artikel in het Infectieziekten Bulletin.   

Inzet op slim en versneld opleiden

Om in de toekomst beter het hoofd te bieden aan mogelijke pandemieën, is het belangrijk om de kwaliteit en professionaliteit binnen de infectieziektebestrijding te vergroten en op peil te houden. In het kader van Slim en versneld opleiden (pijler 5) wordt het aantal verpleegkundigen met specialistische kennis van de IZB verhoogd. Zo zijn er dit jaar 33 IZB-verpleegkundigen bij de GGD’en gestart met de opleiding M+G bij de NSPOH Netherlands School of Public & Occupational Health (Netherlands School of Public & Occupational Health). Gelijkwaardige specialistische kennis van de IZB tussen verpleegkundige en artsen is een belangrijke ontwikkeling. Dit draagt ook bij aan het binden en boeien (carrièreperspectief) van eigen professionals. Binnen deze pijler wordt ook gewerkt aan de versterking van de opleidingsnetwerken van de arts Maatschappij en Gezondheid (M+G). Hierdoor ontstaat een betere samenwerking tussen GGD’en, hun opleiders, aiossen en collega’s IZB, waar ruimte is om van en met elkaar te leren.

Wil je meer weten over het programma VIP? Neem contact op met het programmateam via versterkingizb@ggdghor.nl