Dispersies^[1] van nanodeeltjes in water zijn vaak niet stabiel, wat betekent dat de deeltjes niet in oplossing blijven en naar de bodem zakken. Hoewel het dan niet om deeltjes gaat, is dit effect in de keuken wel eens zichtbaar in de vorm van zelfgemaakte mayonaise (een dispersie van olie in water) die na enige tijd gaat schiften. Dit probleem wordt vaak opgelost door zogeheten stabilisatoren aan de deeltjes (of aan de mayonaise) toe te voegen. In het geval van nanodeeltjes binden deze zeepachtige stoffen zich aan de nanodeeltjes. Hiermee veranderen ze de eigenschappen van de deeltjes in positieve zin: de nanodeeltjes worden hierdoor namelijk geschikt om in allerlei toepassingen te worden verwerkt. Als voorbeeld van een dergelijke toepassing kan gedacht worden aan nanodeeltjes die samen met huidverzorgende en zeepachtige stoffen aan zonnebrandcrème worden toegevoegd om te zorgen voor een goed smeerbare crème die geen witte waas geeft na uitsmeren op de huid.
Stabilisatie van nanodeeltjes wordt op grote schaal toegepast. Tot op heden is er echter weinig aandacht geweest voor de schadelijkheid van gestabiliseerde nanodeeltjes. Onderzoekers uit Oregon (VS)

De onderzoekers ontdekten dat zowel de gouddeeltjes als de zeepachtige stoffen op zichzelf nauwelijks schadelijk waren voor zebravisembryo's. De combinatie van gouddeeltjes en zeepachtige stoffen leidde daarentegen tot sterfte van zebravisembryos De mate waarin de schadelijkheid werd verhoogd hing af van de gebruikte zeepachtige stof en van de concentratieverhouding tussen de gouddeeltjes en de zeepachtige stof. Dit laatste biedt de mogelijkheid om een dusdanige ratio van gouddeeltjes versus stabilisator te kiezen dat deze combinatie zo min mogelijk schadelijk is zonder dat er verlies van functionaliteit van de gouddeeltjes optreedt.

RIVM /KIR kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie (kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie)-overweging: De studie laat zien dat de combinatie van nanodeeltjes en zeepachtige stoffen die regelmatig gebruikt worden om de deeltjes in oplossing te houden schadelijker is dan de afzonderlijke componenten, tenminste voor nanogoud. Dit is een reden voor zorg. De zorg kan voor een deel worden weggenomen door te zorgen dat de verhouding nanodeeltje versus zeepachtige stof zo weinig mogelijk schadelijk is. Desalniettemin geven de resultaten van deze studie duidelijk aan dat meer aandacht nodig is van risicobeoordelaars voor het fenomeen van zogenaamde synergetische effecten^[2] van nanodeeltjes en stabilisatoren.

De auteurs signaleren alleen dat er sprake is van extra schadelijkheid als je zebravisembryos blootstelt aan de gouddeeltjes en de zeepachtige stoffen samen. Het is niet verder uitgezocht in dit onderzoek waarom dat zo is. Het zou kunnen dat de gouddeeltjes via de zeepachtige stoffen door celmembranen kunnen glippen en zo het zebravisembryo binnen dringen.

Inmiddels zijn vergelijkbare waarnemingen gedaan voor de combinatie van metalen (cadmium en goud) met nanoplastics (polystyreen). De resultaten van deze onderzoeken zijn nog niet beschikbaar, maar tonen wel aan dat synergetische effecten van nanodeeltjes en andere stoffen zoals metalen of zeepachtige stoffen, een reden tot zorg zijn. Er is geen regulering die het testen van synergie tussen stoffen verplicht. In REACH Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals (Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals) worden bijvoorbeeld alleen individuele stoffen getest.

[1]   Een dispersie is een mengsel waarbij een stof verdeeld is in een andere stof. Het verschil tussen een dispersie en een oplossing is dat een oplossing een homogeen mengsel is, waarbij elk molecuul van de opgeloste stof omringd is door het oplosmiddel. In een dispersie is dat niet noodzakelijkerwijs het geval.

[2]   Synergisme in de context van schadelijkheid van chemische stoffen houdt in dat bij samenvoeging van de stoffen het schadelijke effect groter is dan de som van het schadelijke effect van elk van de afzonderlijke stoffen (1+1=3).