De vooruitgang in de (nano)technologie leidt tot steeds complexere materialen. Deze heten ook wel ‘geavanceerde materialen’. Men verwacht veel van deze nieuwe materialen en hun speciale eigenschappen. Bijvoorbeeld in de energietransitie en de circulaire economie. Wel moeten aspecten als veiligheid en duurzaamheid dan een grotere rol spelen. Ook bij de ontwikkeling van de materialen. De huidige aandacht voor geavanceerde materialen vanuit bedrijven en onderzoeksorganisaties besteedt hier nog te weinig aandacht aan.
Meer aandacht
Geavanceerde materialen krijgen steeds meer aandacht. Eerder dit jaar publiceerde een groep van bedrijven en onderzoeksorganisaties een manifest. Dit manifest gaat over de toekomst van (geavanceerde) materialen in de Europese Unie. Deze organisaties hebben daarna ook een routekaart geschreven. Deze beschrijft wat voor deze toekomst nodig is. Hiervoor werkten ze samen met verschillende Europese technologieplatformen. Daarnaast onderzoekt de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling)) of de bestaande regels over de chemische veiligheid mogelijke problemen met geavanceerde materialen herkennen.
Bedrijven en onderzoeksorganisaties – een manifest en routekaart
Om geavanceerde materialen tot een succes te maken is het nodig om meer samen te werken. Dat is de belangrijkste boodschap van het manifest en de routekaart. Dat samenwerken moet volgens de schrijvers op verschillende niveaus. Landen in de Europese Unie moeten bijvoorbeeld gaan samenwerken om regels, normen en standaarden te ontwikkelen. En de Europese Unie moet een plan ontwikkelen om de mogelijke voordelen van geavanceerde materialen te benutten.
De routekaart beschrijft hoe geavanceerde materialen positieve effecten kunnen hebben op de samenleving en economie. De medische sector, de energiesector en de textielindustrie zijn volgens de schrijvers voorbeelden van sectoren waar geavanceerde materialen nodig zijn. Zij zien daarin een belangrijk rol weggelegd voor beleid.
OESO
De OESO richtte in 2021 een stuurgroep op die probeert vast te stellen welke geavanceerde materialen belangrijk zijn voor de OESO. Daarvoor ontwikkelt de organisatie een systematische aanpak en een werkbeschrijving. Met de systematische aanpak wil de OESO de mogelijke risico’s en duurzaamheidsproblemen van geavanceerde materialen (vroeg) in kaart brengen. De stuurgroep gaat met een aantal geavanceerde materialen ervaringen op doen met deze aanpak.
De OESO publiceerde ook een werkbeschrijving van geavanceerde materialen. Dit is expliciet geen definitie omdat geavanceerde materialen meer een concept zijn. Dat verandert in de tijd. Wat we nu geavanceerd noemen, is dat over vijf of tien jaar namelijk niet meer.
Wat vindt het RIVM
Het RIVM doet ook onderzoek naar geavanceerde materialen. Bijvoorbeeld of deze materialen passen binnen bestaande chemische wetten. Het RIVM heeft een systeem ontwikkeld om mogelijke risico’s van geavanceerde materialen systematisch in kaart te brengen. Dit systeem vormt de basis voor de systematische aanpak van de OESO. Ook wil OESO hiermee mogelijke problemen met geavanceerde materialen onderzoeken. Via werk binnen de OESO heeft het RIVM en daarmee Nederland inspraak in hoe om te gaan met geavanceerde materialen.
Manifest en routekaart zijn eenzijdig
Het manifest en de routekaart gaan vooral over de mogelijkheden voor innovatie door geavanceerde materialen. De aandacht ligt daarbij op sociaaleconomische voordelen. Dat is eenzijdig en geschreven vanuit het perspectief van bedrijven, technologische onderzoeksorganisaties en technologieplatformen. Overheden, milieuorganisaties en beleidsmakers hebben ieder mogelijk hun eigen kijk op de toekomst van geavanceerde materialen. Het manifest verenigt niet die bredere perspectieven.
Duurzaamheid is niet vanzelfsprekend
Beide documenten zeggen verder dat het belangrijk is dat nieuwe materialen duurzaam zijn. Een belangrijke belofte is dat geavanceerde materialen een win-winsituatie opleveren op weg naar een groenere en een digitale economie.
Dat is nog maar de vraag. De ervaring leert dat er vaak compromissen gesloten moeten worden. Onderzoek door het RIVM laat zien dat verduurzaming van materialen nog geen verduurzaming van productmarkten betekent.
Veiligheid krijgt te weinig aandacht
De veiligheid van nieuwe materialen krijgt minder aandacht in het manifest en de routekaart. Het is belangrijk om veiligheid wel mee te nemen bij de ontwikkeling van chemicaliën en materialen. Dit vindt ook de Europese Unie in de EU-strategie voor duurzame chemische stoffen. Hierin spreekt de EU (Europese Unie) de ambitie uit om de vervuiling tot nul te brengen.