Reizen tijdens de zwangerschap kent gezondheidsrisico’s voor moeder en kind. Het is belangrijk dat zorgverleners initiatief nemen tot een gesprek over de preventie hiervan. Doel van het project ‘Zwangeren op reis’ was het bereiken van zwangeren via verloskundigen, zodat zij goed geïnformeerd en waar mogelijk beschermt op reis gaan. Ook is onderzocht hoe dit het best gerealiseerd kan worden en zijn verschillende interventies ontwikkeld en geïmplementeerd.

Introductie

Het project ‘Zwangeren op reis’ (ZOR) bestond uit 2 delen. Tijdens deel 1, looptijd 2017-2018, bleek dat verloskundigen tijdens hun (preconceptie)consulten nauwelijks aandacht besteden aan het thema reizen en dat met vragen verschillend werd omgegaan. Ook is onderzocht of zwangeren die op reis gaan door verloskundigen doorverwezen kunnen worden naar een reizigersspreekuur en welke interventies hiervoor nodig zijn. In deel 2 van het project, looptijd 2018-2023, zijn deze interventies ontwikkeld en geïmplementeerd. In dit project zijn zwangeren die worden begeleid door een gynaecoloog buiten beschouwing gelaten.

Methoden en resultaten 

In deel 1 van het project zijn 13 interviews afgenomen bij verloskundigenpraktijken in regio Haaglanden. Bij deze 13 praktijken werken in totaal 54 verloskundigen. Vervolgens is er een digitale focusgroep georganiseerd met 9 deelnemers van de eerder geïnterviewde verloskundigen. Dit leverde de volgende resultaten op:

• Tijdens de reguliere consulten komt reizen en zwangerschap bij bijna alle praktijken alleen aan bod als de zwangere er zelf over begint. Van preconceptieconsulten wordt weinig gebruik gemaakt.
• Er wordt verschillend omgegaan met vragen van zwangeren in relatie tot reizen. De meeste praktijken verwijzen zwangeren door naar de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst), huisarts of ziekenhuis. 
• Verloskundigen zijn zich door dit project meer bewust geworden van het belang van een goed geïnformeerde zwangere met reisplannen.
• Er zijn drie interventies door verloskundigen geïdentificeerd die kunnen bijdragen aan beter geïnformeerde en beschermde zwangeren die op reis gaan.

In deel 2 van het project zijn de drie, door verloskundigen geïdentificeerde, interventies onderzocht, ontwikkeld en geïmplementeerd:

1. Standaard digitale anamnese aanpassen met een vinkje ‘zwangere op reis’
   Er is contact geweest met diverse verloskundigenpraktijken over hun elektronisch patiëntendossier en de mogelijkheid om de digitale anamnese aan te passen. Ook is er contact met de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen)) geweest over aanpassing van de digitale anamnese. En er is in de nieuwsbrief van GGD Haaglanden (o.a. gericht aan verloskundigenpraktijken) een verzoek gedaan tot aanpassing van de digitale anamnese. Hieruit bleek dat aanpassing van de digitale anamnese niet haalbaar is omdat er gewerkt wordt met meerdere software systemen en dat deze systemen maar tot op zekere hoogte flexibel zijn. Deze interventie kon daardoor helaas niet worden geïmplementeerd.
2. Factsheet GGD
   Op basis van bestaand materiaal is er samen met een communicatieadviseur een factsheet voor verloskundigenpraktijken in regio Haaglanden ontwikkeld. Deze factsheet is met een digitale nieuwsbrief van GGD Haaglanden naar de verloskundigenpraktijken gestuurd.
3. Folder en poster
   In deel 1 van het project gaven verloskundigen aan dat er al veel folders zijn. Om die reden is er aansluiting gezocht bij bestaand materiaal. De folder ‘Zwanger!’ (uitgegeven door de KNOV) wordt door de meeste verloskundigen aan zwangeren uitgedeeld. Aan de redactie van deze folder is gevraagd een link naar GGD Reisvaccinaties op te nemen. uiteindelijk is een link naar de website van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering (https://lcr.nl/) opgenomen. Ook voor de poster is samenwerking gezocht. Via GGD Reisvaccinaties is een poster ontwikkeld voor in de wachtkamer van verloskundigenpraktijken, maar ook voor andere plekken waar aandacht voor zwangerschap en reizen van belang kan zijn (bijvoorbeeld Centra voor Jeugd en Gezin).

Discussie

Tijdens het project bleken tijd en prioriteit beperkende factoren. Verloskundigen hebben beperkte tijd voor consulten en moeten afwegingen maken in de onderwerpen die ze agenderen. Het proactief agenderen van het thema reizen heeft in veel gevallen beperkte prioriteit. Het bleek daarom lastig om interventies samen met verloskundigen te ontwikkelen en de effectiviteit daarvan te testen. Daarnaast werden we gedurende dit project geconfronteerd met de coronapandemie. Het project kwam stil te liggen omdat medewerkers van de GGD bijvoorbeeld werden ingezet bij de bestrijding van de coronapandemie. Maar ook door de reisbeperkingen waardoor zwangeren niet op reis konden.

Conclusie

We denken dat de poster van GGD Reisvaccinaties een bijdrage kan leveren aan het bereiken van zwangeren, zodat zij geattendeerd worden op de risico’s van reizen en contact zoeken hierover. Daarnaast concludeert GGD Haaglanden dat het agenderen van het thema door verloskundigen in de praktijk lastig is. GGD Haaglanden ziet meer mogelijkheden in het agenderen van het bredere thema infectieziekten en preventie tijdens consulten van verloskundigen. Eventuele reizen kunnen dan gekoppeld worden aan een onderwerp als de 22-wekenprik (die nog niet aangeboden werd bij de start van dit project) wat al onderdeel is van de consulten. In de toekomst kan ook COVID-19-vaccinatie een aanknopingspunt zijn om infectieziekten en de preventie daarvan te agenderen bij zwangeren.

Dit project/onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door financiële steun vanuit het programmabudget van de Regionale Ondersteuning van het RIVM Centrum Infectieziektebestrijding.