Infectieziekten tijdens de zwangerschap

Verschillende infectieziekten kunnen tijdens de zwangerschap schadelijke gevolgen hebben voor het ongeboren kind. De gevolgen kunnen in ernst uiteenlopen van groeiachterstand en vroeggeboorte tot intra-uteriene vruchtdood, aangeboren afwijkingen, neonatale infecties en cognitieve achterstand. [1] Voor veel infectieziekten kan de kans op blootstelling verminderd worden door het toepassen van een aantal leefregels. Dat geldt bijvoorbeeld voor listeriose, toxoplasmose en cytomegalievirusinfecties. Een nieuwkomer is zikavirusinfectie. De gevolgen van deze ziekten tijdens de zwangerschap kunnen voor een niet-immune zwangere vrouw zeer ernstig zijn. [1] 
 

Afdeling infectieziektebestrijding van de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)

Regelmatig komen bij de afdeling infectieziektebestrijding van de GGD vragen binnen van zwangere vrouwen over infectieziekten en vooral hoe die te voorkomen. Verschillende studies tonen aan dat veel vrouwen zich niet bewust zijn van het gevaar van deze infectieziekten en daarom geen preventieve maatregelen nemen om blootstelling aan deze infectieziekten te voorkomen [2,3,4].  Van verloskundigen komen relatief weinig vragen binnen bij de afdeling infectieziektebestrijding. 
 

Rol van de verloskundige

Negentig procent van de zwangere vrouwen gaat in Nederland bij de eerste zwangerschap naar een verloskundige voor prenatale zorg en voorlichting. [5]. Omdat vrouwen tijdens hun zwangerschap meerdere bezoeken brengen aan de verloskundige, kan deze een essentiële rol vervullen in het voorkomen van infectieziekten (met nadelige gevolgen) bij zwangere vrouwen. Het is om die reden belangrijk dat verloskundigen voldoende kennis hebben over verschillende aspecten van infectieziekten: transmissie, risicofactoren, het effect op de zwangerschap, de symptomen en preventieve maatregelen om besmetting te voorkomen. Uit de studie van [6,7] is gebleken dat verloskundigen in het algemeen niet genoeg kennis hebben over infectieziekten. Een andere studie toonde dat wanneer ze wel voldoende kennis hebben, ze die niet altijd goed overbrengen naar de vrouwen [6,7]. 
 

Conclusies uit eerder oriënterend onderzoek

Om deze conclusies te toetsen aan de praktijk is in 2015-2016 door GGD IJsselland een oriënterend kwalitatief onderzoek uitgevoerd [8]. Een aantal verloskundigen is geïnterviewd over hun ervaringen en er is uitgezocht welk informatiemateriaal er beschikbaar is. Uit dit onderzoek werd duidelijk dat de GGD geen zichtbare samenwerkingspartner is van verloskundigen op gebied van infectieziektepreventie. Verloskundigen zien infectieziekten als een belangrijk thema maar weten vaak niet goed welke informatie relevant is voor zwangere vrouwen. Ook weten ze niet wat ze moeten doen bij vragen over blootstelling aan een bepaald risico of een infectieziekte. Voor informatie raadplegen ze de website van het RIVM, maar deze informatie is vaak onvoldoende op maat. Specifieke vragen stellen ze meestal aan de gynaecoloog of microbioloog. Van de GGD en haar expertise wordt nauwelijks gebruik gemaakt, waardoor het in kaart brengen van de daadwerkelijke blootstelling en risico’s vaak ontbreekt. Naar aanleiding hiervan is een project gestart om informatie over (preventie van) infectieziekten beter toegankelijk te maken voor verloskundigen. Hieruit is de infectieziektewaaier ontstaan.
 

Methodiek

GGD IJsselland heeft samen met een arts infectieziektebestrijding en een communicatieadviseur van het RIVM en 2 verloskundige aangesloten bij de KNOV Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen) (Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen) een concept document gemaakt met informatie over infectieziekten tijdens de zwangerschap. Dit concept is gedeeld en meerder malen besproken en bijgewerkt aan de hand van de input van de hier bovengenoemde personen. Het document is daarna voorgelegd aan 5-10 verloskundigen om na te gaan of de informatie duidelijk en bruikbaar was voor hen en nogmaals aangepast. In samenwerking met een grafisch vormgever is het document omgezet naar een infectieziektewaaier. Deze is gedurende een periode van 8 maanden uitgetest door verloskundigen in Overijssel en Gelderland. 
 

Evaluatie

Na deze testfase is het gebruik van de waaier geëvalueerd. Dit gebeurde aan de hand van een digitale vragenlijst en een telefoongesprek met elke gebruiker. De bruikbaarheid en kwaliteit van de informatie stonden centraal in de evaluatie.
Uit de evaluatie bleek dat de verloskundigen  tevreden waren met de waaier en dat ze het een bruikbaar instrument vonden tijdens de consulten. Er kwamen ook een aantal verbeterpunten naar voren, zowel op het gebied van de inhoud als de vormgeving. Zo mistten een aantal verloskundigen bepaalde ziektes en was het advies soms niet concreet genoeg. Op basis van de op- en aanmerkingen is de waaier aangepast en in de zomer en het najaar van 2019 is de waaier door alle GGD’en landelijk verspreid onder de (eerstelijns) verloskundigen. Tevens is op verzoek van de verloskundeopleidingen de waaier beschikbaar gesteld voor de verloskundigen in opleiding. Het beheer van de waaier ligt momenteel bij het RIVM en er wordt bekeken of de waaier ge-update kan worden.
 

Doelstelling infectieziektewaaier

Door gebruik te maken van de infectieziektewaaier hebben verloskundigen meer kennis over infectieziekten(risico’s) direct bij de hand. Met behulp van de waaierkunnen zij  op een efficiënte manier informatie over infectieziekten geven aan zwangere vrouwen. In de waaier staat per infectieziekte vermeld of contact met GGD wenselijk is. Het gebruik van de waaier kan zo bijdragen aan een betere samenwerking tussen GGD’en en verloskundigen in hun werkgebied.

Auteurs
R. Wessel, J. Henzen,  GGD IJsselland

Correspondentie
R. Wessel