Rol van het Pandemic & Disaster Preparedness Center 

Inleiding

Het risico op rampen en pandemieën is wereldwijd een groeiend probleem (Figuur 1). Nederland is kwetsbaar door onder andere hoge bevolkingsdichtheid, intensieve veehouderij en ligging onder zeeniveau. Toegenomen bevolkingsdichtheid en mobiliteit, veroudering, toegenomen interactie tussen mens en dier, vergroting van de veestapel, toenemende druk op ecosystemen vanwege de grote vraag naar voedselproductie voor mensen en gehouden dieren en klimaatverandering vergroten tegelijkertijd het risico op én de mogelijke impact van een volgende pandemie of watergerelateerde ramp. Het RIVM voerde in 2019 een Geïntegreerde risicoanalyse Nationale Veiligheid uit, waarin zowel overstromingen als pandemieën hoog scoorden.¹ De potentiële impact van dergelijke crises is enorm: de COVID-19-pandemie kostte al meer dan 40 duizend levens, ontwrichtte de maatschappij en kostte ruim 80 miljard alleen al aan maatregelen in Nederland.² Ook bleek er naast kennis over infectieziektebestrijding behoefte te zijn aan een veel bredere kennisbasis, onder andere vanuit sociale wetenschappen, ventilatiedeskundigen, en klinisch onderzoek. Die kennis was vaak versnipperd, en financiële impulsen voor onderzoek kwamen te laat en slechts gefragmenteerd beschikbaar, waardoor advisering aan crisisbestrijders (inter)nationaal nauwelijks gebruik kon maken van het brede wetenschappelijke veld.

 
Figuur 1. Oorzaken van verhoogde risico’s op rampen

Pandemieën en watergerelateerde rampen hebben niet alleen dezelfde risicodrijvers (zoals klimaatverandering) maar zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, bijvoorbeeld omdat extreme weersomstandigheden de verspreiding van infectieziekten bevorderen. Zelfs de maatregelen die worden genomen tegen (de effecten van) rampen en pandemieën hebben impact op elkaar. De coronacrisis, maar ook de recente overstromingen in Limburg, maakten duidelijk dat er knelpunten zijn die de essentiële samenwerking tussen onderzoekers (en daarbij integreren van kennis en advies) in de weg staan. Er is behoefte aan een kennisinstituut dat expertise vanuit verschillende disciplines bundelt en op een interdisciplinaire wijze de oorzaken, gevolgen en bestrijdingsmethodes van de grootste bedreigingen voor de gezondheid van Nederland onderzoekt.

Binnen deze context is het Pandemic & Disaster Preparedness Center (PDPC) opgericht. In samenwerking met haar ketenpartners, hoopt het PDPC een steentje bij te dragen aan het voorkomen van en voorbereiden op toekomstige rampen en pandemieën. In dit artikel geven wij inzicht in onze huidige activiteiten en wat wij in de toekomst hopen te bereiken.

Doelstellingen van het PDPC

Het PDPC heeft de ambitie om ervoor te zorgen dat Nederland zich positioneert als één van de leidende spelers op onderzoek naar de integrale aanpak van toekomstige crises. Hieronder vallen meerdere overkoepelende doelen, namelijk: het verkleinen van de (kans op) schade aan de Nederlandse economie tijdens een ramp of pandemie, het aanpakken van sociale ongelijkheid, het bevorderen van mentale gezondheid en sociaal welbevinden, en het beperken van ziektelast en ziekteverzuim tijdens en na een crisis.

Onder deze aspiraties vallen meerdere concrete doelen:

1. De maatschappij (nationaal en internationaal) weerbaarder en veerkrachtiger maken voor toekomstige infectie-, water- en klimaatdreigingen.
2. Antwoord bieden op complexe vraagstukken (multidisciplinair, top-expertise, internationaal).
3. Focussen op langetermijneffecten en mogelijkheden voor vroegsignalering en preventie.
4. Werken aan wetenschappelijke kennissynthese voorafgaand, tijdens en na afloop van crises.
   • Door het ontwikkelen van een kennissynthese voor derden, kan de opgebouwde kennis en expertise over pandemische en rampenparaatheid vertaald worden naar beleidsmakers en de maatschappij.
   • Door het ontwikkelen van een transparant proces om expertise van verschillende disciplines te bundelen, zal de kennis van de pandemie beschikbaar worden gesteld bij een volgende ramp of crisis. Inzichten vertalen naar beleid, met concrete aanbevelingen voor implementatie voor politiek en samenleving.

Inhoudelijke agenda en governance aanpak

In 2021 hebben Erasmus MC Erasmus University Medical Center (Erasmus University Medical Center), Erasmus University Rotterdam en TU Technische Universiteit (Technische Universiteit) Delft de krachten gebundeld in het PDPC.³ Het PDPC richt zich op drie inhoudelijke pijlers en de cross-overs daartussen: pandemieën (zoönosen en vectorovergedragen ziekten), watergerelateerde rampen door klimaatverandering en de weerbaarheid van de maatschappij en de zorg (figuur 2). Het onderzoek is zowel fundamenteel als translationeel van aard. Met financiële steun van de TU Delft, ErasmusMC Erasmus Medical Center (Erasmus Medical Center) en de EUR Erasmus Universiteit Rotterdam (Erasmus Universiteit Rotterdam) heeft het PDPC een onderzoeksprogramma ontwikkeld voor de komende 5 jaar. Dat betreft thematisch onderwijs op specifieke uitdagingen (Frontrunners) en korter lopende onderzoeken ingebed in de PDPC Academy. 

Het PDPC wordt geleid door Marion Koopmans (hoogleraar virologie Erasmus MC en wetenschappelijk directeur en thematrekker pandemieën), Anja Schreijer (arts maatschappij & gezondheid en thematrekker public health), Pearl Dykstra (hoogleraar empirische sociologie Erasmus Universiteit Rotterdam, scientific director ODISSEI⁵ en thematrekker sociale wetenschappen) en Bas Jonkman (hoogleraar hydraulic engineering, Technische Universiteit Delft en thematrekker klimaat en water-gerelateerde rampen). In de diverse onderzoeksprojecten zijn wetenschappers uit heel Nederland betrokken, inmiddels circa 130 wetenschappers en experts uit  35 organisaties binnen en buiten Nederland. Het geld van de founder instituten wordt gebruikt voor het aanstellen van promovendi en postdocs, deels gedetacheerd bij andere samenwerkingspartners.  

Figuur 2. PDPC-onderzoeksagenda richt zich op het ontstaan, de ontwikkeling, response en impact van pandemieën en rampen

Onderzoeksactiviteiten

Frontrunner Projecten

In 2022 is gestart met vijf Frontrunner Projecten (looptijd 2022-2027). Dit zijn wetenschappelijke onderzoeksprojecten waarin experts uit verschillende disciplines samenwerken met mensen uit uitvoeringsorganisaties, om kennis te ontwikkelen over pandemieën en rampen en de maatschappelijke vraagstukken die te verwachten zijn, namelijk:

1. Klimaatverandering en virusuitbraken door vectoren
   • Onderzoekt de mogelijke gevolgen van geplande ingrepen in het landschap ter voorbereiding op zeespiegelstijging voor de kans op (arbo)virussen.
   • Bestudeert hoe verzilting en het veranderende landschap de ecologie van muggen, vogels en de transmissie van virussen beïnvloedt.
   • Onderzoekt hoe stedelijke gebieden als hitte-eiland de ecologie van arbovirussen en zoönosen beïnvloeden. 
2. Het voorspellen en meten van virusverspreiding via de lucht
   • Ontwikkelt methodes voor het voorspellen, meten en kwantificeren van de verspreiding van virussen die zich verspreiden via de lucht.
   • Onderzoekt hoe deze inzichten gebruikt kunnen worden in toekomstige uitbraken.
3. Pandemische lessen voor overstromingsrisicobeheer
   • Bestudeert het effect van grootschalige overstromingen op ons gezondheidssysteem.
   • Gebruikt zowel bestaande data over recente overstromingen (bijvoorbeeld in Limburg, New Orleans) en simulaties van mogelijke toekomstige overstromingen in Zuid-Holland.
   • Ontwikkelt een realtimesysteem om de stroom van patiënten en infrastructuur van de zorg te verbeteren tijdens een crisis.
4. Op weg naar sociale en stedelijke weerbaarheid
   • Evalueert de impact van hete zomers op verschillende sociodemografische groepen.
   • Onderzoekt hoe de gezondheidszorg underservedgroepen beter kan bereiken.
   • Bekijkt hoe sociale netwerken invloed hebben gehad op de verspreiding van het coronavirus.
   • Onderzoekt hoe deze bevindingen op een duidelijke manier richting bestuursleden gecommuniceerd kunnen worden.
5. Risicogerichte en innovatieve surveillance voor virusuitbraken
   • Richt zich op het vroegtijdig en risicogericht detecteren en karakteriseren van nieuwe virussen.
   • Volgt virussen binnen de Nederlandse context als een ‘hub’ in het complexe mondiale transport en handelsnetwerk.
   • Voert sampling uit op drinkwater, mest, stof op oppervlaktes en rioolwater, en onderzoekt manieren waarop sampling zo representatief mogelijk kan zijn.
   • Werkt nauw samen met meerdere ketenpartners, onder andere de (lucht)havens en de douane.

Een deel van het onderzoek vindt plaats in ‘Living Labs’, waarbij innovatieve interventies getoetst worden in de huidige omgeving. Bij deze projecten worden lokale partners nauw betrokken, die vaak ook deelnemen in het ontwikkelen van de specifieke onderzoeksvragen.

Impact Academy

De Impact Academy van het PDPC richt zich op het vertalen van kennis naar beleid en praktijk via translationeel onderzoek en onderwijs (zie kopje ‘Onderwijs binnen PDPC’ hieronder). De doelstelling van de PDPC  Impact Academy is de expertise en filosofie van het PDPC te verbinden en kennisvragen uit de praktijk op te halen. Daarnaast werkt de Impact Academy aan probleemanalyses, kennissyntheses, en professionalisering van de Nederlandse uitvoeringspraktijk op de onderwerpen waarop het PDPC expertise heeft. Voorbeelden van onze kortlopende onderzoeken zijn:

1. Verkenning kennishiaten tijdens de pandemie
   Aan het begin van de coronapandemie werd vooral het biomedische perspectief meegenomen in adviezen. Het PDPC schreef, om dit in de toekomst te voorkomen, een interdisciplinair rapport waarin ook het sociaal-culturele en het economische perspectief wordt toegelicht: Lees hier het Rapport: Leren van een Crisis.
2. Opstellen kennisagenda: veerkrachtige gezondheidssystemen
   (projectleider: Roland Bal Besluit activiteiten leefomgeving (Besluit activiteiten leefomgeving), Hoogleraar Beleid en Bestuur van de Gezondheidszorg, Erasmus Universiteit Rotterdam)
   Gezondheidssysteem zijn vaak niet geschikt om tijdens een ramp of crisis even effectief te zijn, als tijdens normale tijden. Dit kan leiden tot secundaire ziekte en sterfte. Binnen dit project wordt onderzocht hoe gezondheidssystemen veerkrachtiger kunnen worden, om goed voorbereid te zijn op de volgende pandemie, ramp of crisis.
3. Maatregelen tijdens Omikronvluchten
   (in samenwerking met Schiphol Airport Amsterdam, GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Kennemerland, KLM Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (Koninklijke Luchtvaart Maatschappij) Health Services, het LCI Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding (Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding) en Streeklaboratorium Haarlem)
   In november 2021 hebben veel landen, ook Nederland, een vluchtverbod toegepast om de opmars van het omikronvariant te remmen. Maar hoe effectief waren deze maatregelen?
4. Underserved groups
   Welke groepen werden minder goed bereikt door informatiecampagnes tijdens de COVID-19-pandemie en waren daardoor kwetsbaar voor de negatieve gevolgen van het virus? Dit project onderzoekt wie deze groepen zijn, bekijkt de barrières en drijfveren van bijvoorbeeld COVID-19-vaccinatie, en gebruikt de Tailoring Health Programs (THP) van de WHO World Health Organization (World Health Organization) om gerichte informatie over vaccinaties en andere preventiemaatregelen te ontwikkelen.

Onderwijs binnen PDPC

Het PDPC ontwikkelt een aantal onderwijsprogramma’s voor verschillende doelgroepen. Allereerst wordt er een onderwijsprogramma voor jonge onderzoekers van het PDPC ontwikkeld. We ontwikkelen een samenhangend en inter-/transdiscipliair onderwijsprogramma op gebied van Pandemic & Disaster Preparedness voor undergraduate studenten. Uiteraard bieden we mogelijkheden voor onderzoeksstages voor verschillende opleidingen (bachelor, master en medische vervolgopleidingen). Tevens bieden we postacademisch onderwijs aan in verschillende vormen zoals  PDPC Webinar Series, Masterclasses, leergangen enzovoort.

Toekomstperspectief

Met de opstart van de Frontrunner Projecten, en de eerste succesvolle subsidieaanvragen (ZonMw Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie), HERA human exposure and risk assessment (human exposure and risk assessment), EU Europese Unie (Europese Unie), NIH) is het PDPC op stoom aan het komen. Het ontwikkelen van succesvolle kennisconsortia is een proces van een lange adem, en vraagt om ‘critical friends’: collega’s in het veld met kritische blik die meedenken en meewerken. Via de PDPC-webinars en openbare congressen nodigen we belangstellenden uit om kennis te nemen van ons onderzoek en onderwijsaanbod.

Neem contact op

Heeft u vragen of wilt u meer weten over PDPC? Neem contact op via: pdpc@erasmusmc.nl