Hepatitis B en C in Nederland, jaaroverzicht 2018

Dit jaaroverzicht is gebaseerd op informatie die bij RIVM beschikbaar is uit de volgende bronnen:

- Wettelijke meldingen van nieuwe hepatitis B en C virus infecties (OSIRIS), inclusief de moleculaire surveillance van acute hepatitis B virus infecties

- Bevolkingsonderzoek zwangeren (PSIE: Prenatale Screening infectieziekten en Erytrocytenimmunisatie)

- Rijksvaccinatieprogramma (RVP)

- HBV vaccinatieprogramma voor risicogroepen

Per 1 januari 2019 is de meldingsplicht voor hepatitis C veranderd. Naast acute hepatitis C zijn nu ook chronische infectie en herinfectie met hepatitis C-virus meldingsplichtig voor behandelend artsen en hoofden van microbiologische laboratoria. 

Hiertoe is besloten omdat er sinds 2015 een nieuwe effectieve behandelmethode voor chronische HCV is die ook vanuit het basispakket vergoed wordt. Deze behandelmethode draagt bij aan de genezing en het voorkomen van chronische HCV. Het heeft daarmee meerwaarde om alle geïnfecteerde personen tijdig in beeld te krijgen en te behandelen om zo verdere verspreiding te voorkomen. De huidige meldingsplicht voor alleen acute HCV-infecties voorziet hierin onvoldoende. De GGD kan in geval van een brede meldingsplicht de contact- en bronopsporing uitvoeren, alsook de begeleiding van patiënten naar de tweede lijn.

De meldingsplicht houdt in dat alle personen die voldoen aan de meldingscriteria voor een recente primo HCV-­infectie, een chronische HCV-­infectie/infectie met onbekende duur of een HCV-­herinfectie binnen één werkdag na vaststelling door het hoofd van het laboratorium en de behandelende arts gemeld worden aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD in zijn/haar werkgebied. De GGD meldt vervolgens conform de Wet publieke gezondheid aan het RIVM en levert gegevens voor de landelijke surveillance van meldingsplichtige ziekten.

De HCV-richtlijn van de LCI is onlangs goedgekeurd door het Landelijk Overleg infectieziektebestrijding (LOI) en inmiddels staat de definitieve versie op de website. De richtlijn is geactualiseerd op alle onderdelen, met name epidemiologie en behandeling. Daarnaast zijn natuurlijk ook de nieuwe meldingscriteria opgenomen. Zie voor de richtlijn: https://lci.rivm.nl/richtlijnen/hepatitis-c

In het Nationaal Hepatitisplan (2016) staat beschreven dat de zorg rondom hepatitis beter georganiseerd kan worden. In de zorg rondom hepatitis zijn veel verschillende disciplines betrokken (denk aan microbiologen, GGD-zorgprofessionals, hepatitiscentra, huisartsen, verloskundigen, verslavingszorg etc.) waardoor het verlenen van de juiste zorg complex is en het belangrijk is dat men regionaal afspraken maakt over de zorg. Om de GGD’en te stimuleren om een netwerkstructuur op te bouwen, kon er in 2018 bij wijze van pilot een projectaanvraag bij het RIVM ingediend worden. De volgende projecten zijn eind 2018, begin 2019 gestart en zullen ongeveer 2 jaar in beslag nemen. Na 1 jaar volgt een tussentijdse evaluatie.

- Reeds bestaande globale hepatitisnetwerkstructuur verstevigen en formaliseren waardoor het actieplan HBV en HCV preventie en zorg worden geborgd. Hierbij is aandacht voor opsporing van personen met een ongediagnosticeerde infectie, heropsporing en het uittekenen (en verbeteren) van patiënt zorgpaden in de zorgketen

- Netwerkstructuur uitbreiden en bestendigen voor de moeilijker benaderbare patiënten, waarbij een persoonlijke benadering van zowel patiënten als zorgverleners centraal staat.

- De opgedane kennis en ervaring rondom zorg voor en communicatie met vluchtelingen en laaggeletterden inzetten om de hepatitiszorg voor vluchtelingen te verbeteren.

- Verbetering van de ketenzorg voor zwangere vrouwen met HBV en HCV.

- Knelpuntenanalyse van de ketenzorg in de regio.

- Het actief betrekken van huisartsen en inzet praktijkondersteuners bij ketenzorg.

- Netwerkstructuur rondom eerste generatie migranten opbouwen.

In 2018 werden 104 gevallen van acute hepatitis B in Nederland gemeld (incidentie: 0,6 per 100.000 inwoners), iets minder dan in 2017 (n=115). De incidentie was 1,0/100.000 onder mannen en 0,2/100.000 onder vrouwen. De incidentie van acute hepatitis B is gedaald tussen 2003 en 2015 en lijkt sindsdien gestabiliseerd (Figuur 1). 

In 2018 zijn 1030 meldingen gedaan van chronische hepatitis B (Figuur 2). Doordat chronische hepatitis B vaak asymptomatisch is, wordt het aantal opgespoorde gevallen beïnvloed door de testpraktijk. Het is niet bekend hoeveel mensen er jaarlijks getest worden voor hepatitis B. Van de chronische hepatitis B patiënten waarvan het geboorteland bekend is, is 90% geboren in het buitenland. Het aantal meldingen per geboorteland fluctueert: in 2018 kwamen China, Turkije, Eritrea en Syrië het meest voor.

In 2018 was seksueel contact met 59% de vaakst gerapporteerde transmissieroute voor acute hepatitis B. Voor 32% was de transmissieroute onbekend. Vorig jaar was dit slechts 17%. Onder chronische hepatitis B patiënten werd verticale transmissie het vaakst gerapporteerd (50%) en was voor 37% van de gevallen de transmissieroute onbekend (Tabel 1).

Sinds 2004 wordt moleculaire sequencing en typering van acute hepatitis B gevallen uitgevoerd. Op serum materiaal van patiënten die zijn gemeld in OSIRIS wordt het genetisch materiaal van het virus gekarakteriseerd (virus sequentie). De sequentie wordt vergeleken met referentiestammen om zo het type te bepalen. Er zijn op dit moment 10 typen hepatitis B virus bekend, waarvan type A en D veel voorkomen in Nederland. De sequentie wordt ook vergeleken met sequenties van eerdere patiënten om zo inzicht te krijgen in mogelijke transmissienetwerken.

In 2018 waren 63 monsters (62%) van acute hepatitis B gevallen beschikbaar voor genotypering. Daarnaast zijn 10 samples van patiënten met een chronische HBV infectie met als meest waarschijnlijke transmissieroute MSM contact of druggebruik getypeerd. Net als in voorgaande jaren was genotype A het meest voorkomend (figuur 3). In Figuur 4 is een ‘optimized maximum parsimony tree’ weergegeven, gebaseerd op full length sequenties (n=60). Het grootste gevonden cluster bestond uit mannen met genotype A.

In 2018 was in Nederland alleen nog acute hepatitis C infectie meldingsplichtig. In 2018 werden 62 gevallen gerapporteerd, waaronder 55 mannen en 7 vrouwen. Het aantal gerapporteerde acute hepatitis C virus infecties ligt sinds 2011 rond de 60 per jaar (Figuur 5). Seksueel contact tussen mannen was de vaakst gerapporteerde transmissieroute (63%).

Sinds 2003 wordt hepatitis B vaccinatie aangeboden aan kinderen waarvan ten minste 1 ouder geboren is in een hepatitis B endemisch gebied. In 2011 is in Nederland universele vaccinatie tegen hepatitis B ingevoerd. Van de kinderen geboren in 2016 was 92% volledig gevaccineerd op 2-jarige leeftijd. Kinderen van moeders met chronische hepatitis B krijgen direct na de geboorte naast hepatitis B immunoglobuline ook een extra dosis vaccin. Van deze kinderen in geboortecohort 2016 kreeg 99% de geboortedosis en heeft 97% op de leeftijd van 2 jaar de volledige vaccinatieserie afgesloten. 

Onlangs is het programmabericht EXTRA verschenen, hierin is de data over de afgelopen twee jaar opgenomen en worden verschillende projecten uitgelicht. Voor een digitale versie klik hier.

Vorig jaar adviseerde een groep experts om migranten als doelgroep verder te gaan verkennen. Via de structuur van het HBV-programma kunnen ook migranten opgespoord worden voor HBV en mogelijk ook HCV. Naar aanleiding van dit advies is een werkgroep gestart om in kaart te brengen wat nodig is om deze doelgroep op te sporen, waarna een pilotfase zal volgen. Voor meer informatie: HBVprogramma@rivm.nl

- Estimating the scale of chronic hepatitis B virus infection among migrants in EU/EEA countries. Ahmad AA, Falla AM, Duffell E, Noori T, Bechini A, Reintjes R, Veldhuijzen IK.  BMC infectious diseases 2018;18:34. doi 10.1186/s12879-017-2921-8

- Estimating the scale of chronic hepatitis C virus infection in the EU/EEA: a focus on migrants from anti-HCV endemic countries. Falla AM, Ahmad AA, Duffell E, Noori T, Veldhuijzen IK. BMC infectious diseases. 2018;18:42. Doi 10.1186/s12879-017-2908-5.

- The effectiveness and cost-effectiveness of screening for and vaccination against hepatitis B virus among migrants in the EU/EEA: a systematic review. Myran DT, Morton R, Biggs B, Veldhuijzen I, Castelli F, Tran A, Staub LP, Agbata E, Rahman P, Pareek M, Noori T, Pottie K. Int. J. Environ. Res. Public Health. 2018;15(9):1898. Doi 0.3390/ijerph15091898.

- Hepatitis B and C testing strategies in healthcare and community settings in the EU/EEA: A systematic review. Mason LMK, Veldhuijzen IK, Duffell E, van Ahee A, Bunge EM, Amato-Gauci AJ, Tavoschi L.  J Viral Hepat. 2019. doi: 10.1111/jvh.13182.

- Hepatitis B and C prevalence and incidence in key population groups with multiple risk factors in the EU/EEA: a systematic review. Mason LM, Duffell E, Veldhuijzen IK, Petriti U, Bunge EM, Tavoschi L. Euro Surveill. 2019;24(30). doi: 10.2807/1560-7917.ES.2019.24.30.1800614.

- Hepatitis B and C among healthcare workers and patient groups at increased risk of iatrogenic transmission in the European Union/European Economic Area. Tavoschi L, Mason L, Petriti U, Bunge E, Veldhuijzen I, Duffell E. J Hosp Infect. 2019;102(4):359-368. doi: 10.1016/j.jhin.2019.03.004. Epub 2019 Mar 15. Review.

- Hepatitis A incidence, seroprevalence, and vaccination decision among MSM in Amsterdam, the Netherlands. Alberts CJ, Boyd A, Bruisten SM, Heijman T, Hogewoning A, Rooijen MV, Siedenburg E, Sonder GJB. Vaccine. 2019 May 9;37(21):2849-2856. doi: 10.1016/j.vaccine.2019.03.048. Epub 2019 Apr 13.

- Evaluating progress towards triple elimination of mother-to-child transmission of HIV, syphilis and hepatitis B in the Netherlands. Visser M, van der Ploeg CPB, Smit C, Hukkelhoven CWPM, Abbink F, van Benthem BHB, Op de Coul ELM. BMC Public Health. 2019 Mar 29;19(1):353. doi: 10.1186/s12889-019-6668-6.

- Chronic hepatitis B and C infections in the Netherlands: estimated prevalence in risk groups and the general population. Koopsen J, van Steenbergen JE, Richardus JH, Prins M, Op de Coul ELM, Croes EA, Heil J, Zuure FR, Veldhuijzen IK. Epidemiol Infect. 2019 Jan;147:e147. doi: 10.1017/S0950268819000359.

- Early treatment of acute hepatitis C infection is cost-effective in HIV-infected men-who-have-sex-with-men. Popping S, Hullegie SJ, Boerekamps A, Rijnders BJA, de Knegt RJ, Rockstroh JK, Verbon A, Boucher CAB, Nichols BE, van de Vijver DAMC. PLoS One. 2019 Jan 10;14(1):e0210179. doi: 10.1371/journal.pone.0210179. eCollection 2019.

- Hepatitis B and C screening needs among different ethnic groups: A population-based study in Amsterdam, the Netherlands. Zuure F, Bil J, Visser M, Snijder M, Boyd A, Blom P, Sonder G, Schinkel J, Prins M. JHEP Reports. 2019,1(2);71-80. doi: 10.1016/j.jhepr.2019.04.003

- Retrieval of chronic hepatitis B patients in the Utrecht region in the Netherlands. Dimmendaal M, Kracht PAM, Dijkstra S, Arends JE, Woonink F, Behalf Of The Reach Working Group O. Neth J Med. 2019 Aug;77(6):199-203.

- Sexually transmitted hepatitis C virus infections: current trends, and recent advances in understanding the spread in men who have sex with men. Nijmeijer BM, Koopsen J, Schinkel J, Prins M, Geijtenbeek TB. J Int AIDS Soc. 2019 Aug;22 Suppl 6:e25348. doi: 10.1002/jia2.25348

- Introducing hepatitis C virus healthcare pathways in addiction care in the Netherlands with a Breakthrough project: a mixed method study. Kracht PAM, de Gee EA, van der Poel A, Verhagen MAMT, Hoepelman AIM, Croes EA, Arends JE. Harm Reduct J. 2019;16(1):45. doi: 10.1186/s12954-019-0316-4.