Samenvatting

Dit rapport beschrijft het histopathologisch onderzoek van levers van platvis (bot, Platichthys flesus) afkomstig van de Nederlandse kustwateren en estuaria welke bemonsterd zijn in de periode 1985-89. Bemonstering vond plaats op een 10-tal lokaties waarbij 210 levers zijn verzameld met waarneembare knobbels (diameter > 2 mm); daarnaast zijn 315 ogenschijnlijke normale levers onderzocht. Van de 210 levers met waarneembare afwijkingen bleek 67% inderdaad tumoren te bevatten, de meeste waren goedaardig (hepatocellulair adenoom). Bij 13.6% bleek sprake van een kwaadaardig tumor (hepatocellulair carcinoom). De meeste overige afwijkingen bleken te bestaan uit zgn. "foci of cellular alteration" (fca). welke wel worden beschouwd als voorstadia van tumoren. Levertumoren komen het meest frequent voor bij bot langs de Hollandse en Zeeuwse kust, prevalenties kunnen hier oplopen tot 30% in vissen van 6 jaar en ouder. Verder werd de tumorziekte vaker bij vrouwelijke dan bij mannelijke botten waargenomen. Histopathologisch onderzoek van de ogenschijnlijk normale levers gaf niettemin een scala van veranderingen te zien, waaronder hepatocellulair adenoom, fca's, ontstekingen, vervalshaardjes, regeneratieve haardjes,hydropische degeneratie van lever- en galgangcellen en fibrillair veranderde levercellen waarvan de betekenis onduidelijk is. Daarnaast werd stapeling (vacuolisatie) van glycogeen en vet gezien, alsmede zgn. melanomacrofagen centra. De laatste twee veranderingen vallen binnen het normale beeld, maar werden gekwantificeerd (semikwantitatief). Uit de resultaten kan worden geconcludeerd dat een geringe fractie van de tumoren zou worden gemist als het onderzoek zich zou beperken tot alleen de zichtbare afwijkende levers. De verspreiding van de fca's kwam goed overeen met die van de tumoren hetgeen de hypothese ondersteund dat deze veranderingen tot hetzelfde proces behoren. Van de overige veranderingen en parameters vertoonde alleen de hydropische galgangdegeneratie ene overeenkomstige verspreiding. Gezien de ruimtelijke en temporele verdeling van de zichtbare afwijkingen over de diverse meetpunten en de gegevens van de histopathologische bevestiging kan geconcludeerd worden dat het voorkomen van levertumoren bij bot als integrale indicator van chemische vervuiling (potentiele carcinogene stoffen) kan dienen. Gezien de lange latentietijd echter zal er behoefte zijn aan vroege indicatoren (waaronder mogelijk fca's), hetgeen in verder laboratoriumonderzoek dient te worden uitgewerkt.