Jaarrapportage: Waterkwaliteit 2022

Jaarlijks meet het RIVM in het Basismeetnet van het LMM Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) de concentraties nutriënten in het grond- en oppervlaktewater op de landbouwbedrijven. De belangrijkste resultaten presenteren we in een jaarrapportage. Op deze pagina vindt u de Jaarrapportage Waterkwaliteit 2022.

Bij het presenteren van de gegevens maken we onderscheid tussen nutriënten in het uitspoelend water (nitraat en fosfor) en nutriënten in slootwater (stikstof en fosfor). Binnen deze vier onderwerpen splitsen we de data uit naar grondsoortregio's en bedrijfstypen.

Via onderstaande uitklapschermen komt u bij de resultaten van 2022. De data van andere jaren en van alle andere gemeten stoffen in het Basismeetnet kunt u vinden via de selectietool van het LMM Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid).

Zelf data selecteren uit het basismeetnet (selectietool)

Bent u geïnteresseerd in de ontwikkeling van de nutriëntenconcentraties sinds de start van het meetnet in 1992? Die resultaten kunt u hier vinden: Trendrapportage: Ontwikkeling waterkwaliteit sinds 1992

Op de bedrijven in het Basismeetnet wordt de concentratie nitraat in het water dat uitspoelt uit de wortelzone gemeten. Dit is het water in de bovenste meter van het grondwater, het water uit drainagebuizen of in het bodemvocht onder de wortelzone. Samen wordt dit het uitspoelend water genoemd.

Gemiddelde nitraatconcentratie per grondsoortregio

In Figuur 1 is de gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelend water per grondsoortregio weergegeven. De nitraatconcentratie in het uitspoelend water heeft een sterke relatie met de grondsoort en de daaraan gekoppelde waterhuishouding in een gebied. In nattere gronden, zoals klei- en veengrond, kan nitraat beter worden omgezet in stikstofgas en lachgas (denitrificatie).

De hoogste nitraatconcentraties vinden we dan ook in de Lössregio en in de Zandregio. De laagste concentraties in de Kleiregio en Veenregio. Hoewel de gemiddelde nitraatconcentratie in de Veenregio veel lager is dan in de andere regio’s, is de totale hoeveelheid stikstof in het uitspoelende water vergelijkbaar met die van de Kleiregio. In de Veenregio is namelijk een groot deel van de stikstof aanwezig als ammonium en/of organisch gebonden stikstof. Meer uitleg over stikstof in bodem en water.

Figuur 1. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per regio, in 2022. Uitleg boxplots

Deze gemiddelden zijn voor nitraat in uitspoelend water getoetst aan de EU Europese Unie (Europese Unie)-norm van 50 mg nitraat per liter.

In de Kleiregio en de Veenregio voldoen in 2022 de meeste bedrijven aan de EU-norm van 50 mg/l (Figuur 2). In de Zandregio voldoet meer dan de helft van de bedrijven aan de EU-norm. In de Lössregio is dit bij minder dan de helft van de bedrijven het geval.

Figuur 2. Percentage bedrijven per grondsoortregio waarvan de gemiddelde waterkwaliteit in het uitspoelend water voldoet aan de EU Europese Unie (Europese Unie)-norm van 50 mg nitraat/l in 2022.

Gemiddelde nitraatconcentratie per bedrijfstype

In het LMM Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) meet het RIVM de waterkwaliteit op verschillende agrarische bedrijfstypen. Dit zijn Melkveebedrijven, Akkerbouwbedrijven en Dierbedrijven^*. Figuur 3 t/m 6 geven de ontwikkeling van de nitraatconcentratie voor deze bedrijfstypen weer.

Op Akkerbouwbedrijven is de gemiddelde nitraatconcentratie hoger dan op Melkveebedrijven. Op Melkveebedrijven vinden we over het algemeen de laagste concentraties van de drie bedrijfstypen. Dit komt vooral omdat op Melkveebedrijven over het algemeen veel grasland aanwezig is, waar minder gewasrotatie plaatsvindt en de bodems een hoger organisch stofgehalte hebben dan op de percelen van Akkerbouwbedrijven en Dierbedrijven. Dit geldt voor alle regio’s. In de Veenregio worden alleen Melkveebedrijven bemonsterd.

_{^*Naast Melkveebedrijven en Akkerbouwbedrijven worden er Staldierbedrijven en Overige Dierbedrijven bemonsterd. Staldierbedrijven zijn gespecialiseerd in het houden van staldieren zoals varkens, pluimvee en witvleeskalveren. Dit type bedrijf is sterk geconcentreerd in de Zandregio en wordt om die reden ook alleen in deze grondsoortregio bemonsterd. De categorie Overige Dierbedrijven ligt meer verspreid en wordt voor het Basismeetnet zowel in de Zandregio, Kleiregio als Lössregio bemonsterd. Tot de Overige Dierbedrijven worden gerekend: graasdierbedrijven en gemengde bedrijven. Graasdierbedrijven zijn bedrijven die gespecialiseerd zijn in het houden van bijvoorbeeld vleesrunderen, geiten, schapen of paarden (uitgezonderd melkveebedrijven en vleeskalverenbedrijven). Gemengde bedrijven zijn bedrijven met ofwel meerdere veehouderijtakken (met vooral graasdieren) dan wel bedrijven met een gewassen- en veehouderijtak. Omdat het aantal bedrijven in beide categorieën in de Zandregio beperkt is, is de gemiddelde nitraatconcentratie berekend voor de Staldierbedrijven en de Overige Dierbedrijven samen. De nitraatconcentraties die op Staldierbedrijven in de Zandregio zijn gemeten, liggen gemiddeld genomen hoger dan op de Overige Dierbedrijven.}

Kleiregio

Figuur 3. Spreiding van bedrijfsgemiddelde concentraties nitraat in het uitspoelend water in de Kleiregio, per bedrijfstype in 2022. Uitleg boxplots

Lössregio

Figuur 4. Spreiding van bedrijfsgemiddelde concentraties nitraat in het uitspoelend water in de Lössregio, per bedrijfstype in 2022. Voor bedrijfstype “Dierbedrijf” zijn onvoldoende (<10) bedrijven om data te tonen. Uitleg boxplots

Veenregio

Figuur 5. Spreiding van bedrijfsgemiddelde concentraties nitraat in het uitspoelend water in de Veenregio, voor Melkveebedrijven in 2022. Uitleg boxplots

Zandregio

Figuur 6. Spreiding van bedrijfsgemiddelde concentraties nitraat in het uitspoelend water in de Zandregio, per bedrijfstype in 2022. Uitleg boxplots

Op de bedrijven in het Basismeetnet wordt de concentratie opgelost totaal fosfor in het water dat uitspoelt uit de wortelzone gemeten. Dit is het water in de bovenste meter van het grondwater, het water uit drainagebuizen, of in het bodemvocht onder de wortelzone (voornamelijk Lössregio). Samen wordt dit het uitspoelend water genoemd.

In het LMM Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) worden de watermonsters gefiltreerd. Daardoor wordt het organisch materiaal (en daarmee fosfaat) deels weggevangen. We rapporteren daarom alleen opgelost totaal fosfor.

Gemiddelde concentratie opgelost totaal fosfor per grondsoortregio

De gemiddelde concentratie opgelost totaal fosfor in het uitspoelend water wordt voor een groot deel bepaald door de samenstelling van de bodem. In de Lössregio en de Zandregio zijn de gemiddelde concentraties opgelost totaal fosfor erg laag. Dit heeft te maken met de meestal lage hoeveelheid organische stof in de bodem in deze regio’s. Meer weten over fosfor in bodem en water?

Voor de Lössregio en de Zandregio geldt de KRW Kaderrichtlijn Water (Kaderrichtlijn Water)-norm van 2,0 mg P/l in het grondwater. In deze regio’s voldoet 99% van de bedrijven aan deze waarde. In de Lössregio zijn de aangetroffen concentraties zo laag, dat deze leiden tot gemiddelden die onder de detectiegrens uitkomen. Dit betekent dat de concentratie zo laag is dat deze niet meer betrouwbaar gemeten kan worden.

Figuur 7. Spreiding van bedrijfsgemiddelde concentraties opgelost totaal fosfor in het uitspoelend water, per regio in 2022. Uitleg boxplots

Gemiddelde concentratie opgelost totaal fosfor per bedrijfstype

In het LMM meet het RIVM de waterkwaliteit op verschillende agrarische bedrijfstypen. Dit zijn Melkveebedrijven, Akkerbouwbedrijven en Dierbedrijven^*. Figuur 8 t/m 10 geven de ontwikkeling van de opgelost fosforconcentratie voor deze bedrijfstypen weer.

In de Kleiregio worden de hoogste concentraties opgelost totaal fosfor gemeten op Melkveebedrijven. De verschillen in concentraties tussen de bedrijfstypen worden voor een groot gedeelte bepaald door verschillen in bodemgesteldheid, bodemgebruik en ontwatering. In de Veenregio wordt alleen op Melkveebedrijven gemeten. In de Zandregio worden de hoogste concentraties gevonden op Dierbedrijven.

_{^*Naast Melkveebedrijven en Akkerbouwbedrijven worden er Staldierbedrijven en Overige Dierbedrijven bemonsterd. Staldierbedrijven zijn gespecialiseerd in het houden van staldieren zoals varkens, pluimvee en witvleeskalveren. Dit type bedrijf is sterk geconcentreerd in de Zandregio en wordt om die reden ook alleen in deze grondsoortregio bemonsterd. De categorie Overige Dierbedrijven ligt meer verspreid en wordt voor het Basismeetnet zowel in de Zandregio, Kleiregio als Lössregio bemonsterd. Tot de Overige Dierbedrijven worden gerekend: graasdierbedrijven en gemengde bedrijven. Graasdierbedrijven zijn bedrijven die gespecialiseerd zijn in het houden van bijvoorbeeld vleesrunderen, geiten, schapen of paarden (uitgezonderd melkveebedrijven en vleeskalverenbedrijven). Gemengde bedrijven zijn bedrijven met ofwel meerdere veehouderijtakken (met vooral graasdieren) dan wel bedrijven met een gewassen- en veehouderijtak. Omdat het aantal bedrijven in beide categorieën in de Zandregio beperkt is, is de gemiddelde concentratie berekend voor de Staldierbedrijven en de Overige Dierbedrijven samen.}