D.J.M. van der Lee, B.J. Beuvink-Chudak, E.J. Maarsingh
GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Regio Twente heeft onder 7 gemeenten onderzoek gedaan naar de informatiebehoefte op het gebied van infectieziektebestrijding. De resultaten laten zien dat informatie wordt gebruikt voor beeldvorming, het maken van beleidskeuzes en het afleggen van verantwoording. Hoewel men over het algemeen tevreden is over het tijdstip van informeren en de inhoud van de boodschap, bestaat er behoefte aan aanbevelingen over mogelijke acties die gemeenten kunnen ondernemen. Tevens blijkt dat de taken op het gebied van infectieziektebestrijding en de interne communicatie binnen gemeenten niet overal hetzelfde zijn georganiseerd. Het is voor de GGD van belang om te bepalen welke informatie over infectieziektebestrijding voor de wettelijke verplichtingen van de gemeente relevant is en of het de taak van de GGD is of van de gemeente om deze informatie binnen gemeenten te verspreiden.
Door de uitbraken van influenza A (H1N1) en Q-koorts was er het
afgelopen jaar veel contact tussen GGD’en en gemeenten. Volgens de
WPG moeten GGD’en gemeenten informeren over
infectieziektebestrijding en ligt de verantwoordelijkheid voor
maatregelen ter bestrijding van infectieziekten onder de bevolking
bij het college van burgemeester en wethouders (WPG, art. 6, lid 1)
Gezamenlijk bereiden zij de aanpak van een mogelijke crisis voor.
De burgemeester geeft leiding aan de bestrijding van uitbraken
(WPG, art. 6, lid 2). Als de ziekte zeer ernstig en besmettelijk is
kan hij vrijheidsbeperkende maatregelen opleggen.
Het is van belang dat de boodschap die door de GGD aan gemeenten
wordt gegeven juist wordt begrepen. Hiermee wordt bedoeld dat de
boodschap aan de verwachtingen voldoet en kan worden vertaald in
juiste beslissingen. In sommige gevallen moet de gemeente direct
handelen, terwijl in andere gevallen de boodschap is bedoeld voor
publieksvoorlichting of algemene beeldvorming.
De afgelopen jaren waren er een aantal nieuwe ontwikkelingen, zowel
in de infectieziektebestrijding als in de organisatie van het
openbaar bestuur . Op het gebied van infectieziektebestrijding
werden bekende ziekten moeilijker behandelbaar door het optreden
van resistentie tegen antibiotica, bijvoorbeeld MRSA (Methicilline-resistente Staphylococcus aureus
).(1) Ook
verspreiden ziekten zich makkelijker door de toegenomen mobiliteit
van mensen en komen steeds meer exotische ziekten voor in
Nederland. Zo overleed in juli 2008 een vrouw aan Marburg
hemorrhagische koorts. Zij was kort tevoren op vakantie geweest in
Oeganda. (2) Verder ontstaan nieuwe infectieziekten die niet lijken
op de bestaande vormen, bijvoorbeeld SARS (severe acute respiratory syndrome) en nieuwe
influenzavirussen. (3) De infectieziektewereld waarschuwt voor het
uitbreken van een wereldwijde pandemie. (4)
Op het gebied van openbaar bestuur zien we dat er sinds de jaren
’90 nationaal en internationaal toenemende aandacht is voor Good
Governance. (5) Dit is een veelzijdig begrip, afkomstig uit
economische en politieke wetenschappen, waarbij op een goede
manier, met oog voor het algemeen belang, macht wordt uitgeoefend
en maatregelen worden genomen. Hoewel er verschillende concepten
van Good Governance bestaan, staat het aspect ‘verantwoording’
altijd centraal. Om het gevoerde beleid te kunnen verantwoorden is
een goede informatievoorziening van groot belang.
Het hier beschreven onderzoek heeft als doel inzicht te krijgen in
de informatiebehoefte van gemeenten in de regio Twente zodat de GGD
haar informatievoorziening daar, binnen de wettelijk kaders, op af
kan stemmen.
Methode
Voor dit onderzoek werden 22 personen geïnterviewd uit 7
gemeenten: 7 burgemeesters, 7 ambtenaren openbare gezondheidszorg
(OGZ (openbare gezondheidszorg)), 7 ambtenaren openbare orde en veiligheid (OOV) en 1
wethouder volksgezondheid. De burgemeesters werden geinterviewd
vanwege hun wettelijke verantwoordelijkheid op het gebied van
infectieziektebestrijding in tijden van crisis. De keuze om
daarnaast ambtenaren te interviewen, en niet wethouders, is gemaakt
omdat zij (vooral ambtenaren OOV) in de tijden van crisis optreden
als adviseur van de burgemeester. Ook ligt de uitvoering van
bestrijdingsmaatregelen vaak bij de ambtenaren OGZ en OOV.
De selectiecriteria voor de 7 gemeenten waren de omvang van de
gemeenten, de geografische spreiding en de mate van contact in het
afgelopen jaar tussen gemeente en GGD op het gebied van
infectieziektebestrijding. Er is gekozen voor de volgende
gemeenten: Almelo, Hengelo, Enschede, Borne, Haaksbergen,
Dinkelland en Oldenzaal. Na de aankondiging van het onderzoek in
het ambtelijk overleg van de openbare gezondheidszorg werden de
gemeenten telefonisch benaderd voor een afspraak. In één geval,
waarbij het niet lukte om telefonisch een afspraak te maken, is nog
een brief gestuurd.
Op basis van de maximes (stelregels) van Grice (6) is een eigen
communicatiemodel ontwikkeld. (Figuur) De volgende indicatoren zijn
opgenomen in de vragenlijst: opvattingen over effectiviteit,
tijdstip van informeren, inhoud van de informatie, gebruikscontext,
verdere verspreiding van de informatie, opvattingen over de
hoeveelheid informatie, wijze van communicatie, waardering vaste
contactpersoon/afzender en risicoperceptie.
Voorafgaand aan de interviews ontvingen alle deelnemers een
informatiebrief met een korte toelichting op het onderzoek en de
vragen . Na de interviews ontvingen de deelnemers een verslag met
het verzoek op- of aanmerkingen binnen 2 weken terug te sturen.
Voor de inhoudsanalyse werden de verslagen gecodeerd, waarna de
codes werden gegroepeerd per vraag. De interne validiteit werd
getoetst door de voorlopige resultaten te presenteren in het
ambtelijk overleg van de openbare gezondheidszorg en het
clusteroverleg van openbare orde en veiligheid. Tijdens deze
overleggen werden alle aanwezigen uitgenodigd om een reactie te
geven op de onderzoeksresultaten. Daarnaast werd de presentatie
geplaatst op het Extranet van de GGD, en kon men reageren per
e-mail.
Figuur 1 Model van effectieve communicatie door afstemming tussen
GGD en gemeenten; maximes van Grice (kwaliteit, relevantie,
kwantiteit en wijze) dienen als basis om informatiebehoeften op het
gebied van infectieziektebestrijding bij gemeenten te
inventariseren
Resultaten
Alle respondenten vinden het belangrijk dat de informatie op
tijd is. Burgemeesters willen informatie om hun beleid daarop af te
stemmen en vinden het belangrijk dat alle betrokkenen geïnformeerd
zijn. De ambtenaren willen informatie gericht op het nemen van
maatregelen. Sommigen willen beknopte informatie, andere willen
volledig worden geïnformeerd.
Over het algemeen willen de respondenten al in een vroeg stadium
geïnformeerd worden over zaken als het acute gevaar, de
besmettelijkheid, de kans op maatschappelijke onrust en acties die
de gemeente kan ondernemen. Eén ambtenaar geeft aan dat het prettig
is om informatie vanuit het landelijk kader zoals het Nationaal
Crisis Centrum (NCC (Nano Crystalline Cellulose)) vertaald te zien naar regionaal niveau.
Een groot deel van de respondenten vindt dat ambtenaren OGZ het
eerste aanspreekpunt zouden moeten zijn, omdat zij belast zijn met
de beleidsvoorbereiding, en de burgemeester niet. Niet alle
communicatie die vanuit de GGD naar gemeenten plaatsvindt bereikt
alle respondenten. Het jaarverslag en de regelmatige schriftelijke
terugkoppeling komen vooral bij ambtenaren OGZ. Eén burgemeester
geeft aan dat hij ervan uit- gaat dat ambtenaren dezelfde
informatie ontvangen die hij krijgt. De interne communicatie binnen
de gemeente blijkt echter niet altijd goed te verlopen.
De burgemeesters en de wethouder worden over het algemeen graag
telefonisch geïnformeerd, ambtenaren geven de voorkeur aan
schriftelijke informatie of per e-mail. Ambtenaren willen graag één
contactpersoon bij de GGD voor een bepaald onderwerp, burgemeesters
hechten hier minder waarde aan.
Aanbevelingen
De GGD moet de gemeente informeren over zaken die vanuit de
wettelijke verantwoordelijkheden van de gemeente relevant zijn.
De GGD moet kort en bondig aangeven waarom er communicatie
plaatsvindt en waarvoor deze informatie is bedoeld. In
crisissituaties is het van belang om de gemeenten breed te
informeren (burgemeester, ambtenaren OGZ en OOV en afdeling
communicatie). In minder urgente situaties kan worden volstaan met
een nieuwsbrief op intranet/internet.
Er is behoefte aan regie in de taakverdeling binnen de gemeenten
omdat het onduidelijk is wie er wanneer door de GGD moeten worden
geïnformeerd. Deze conclusie strookt met eerder onderzoek door GGD
Hart van Brabant over communicatie naar gemeenten tijdens de
Q-koortsepidemie. (7)
Bij de bestrijding van infectieziekten zijn veel partijen
betrokken. Om communicatie effectief te laten verlopen is het van
belang dat het duidelijk is voor alle betrokken partijen wie
verantwoordelijk is voor welke informatie.
De GGD moet een informatiebijeenkomst/voor de gemeenten organiseren
over de nieuwe taken en bevoegdheden van gemeenten en GGD’en zoals
beschreven in de WPG. Ook is het raadzaam dat de GGD een werkbezoek
organiseert over infectieziektebestrijding voor nieuwe medewerkers,
raadsleden en bestuurders bij gemeenten.
Auteurs
D.J.M. van der Lee (1), B.J. Beuvink-Chudak (2), E.J. Maarsingh (2)
- Tijdens het schrijven van dit artikel student MSc (master of science) Bestuurskunde, Radboud Universiteit, Nijmegen
- GGD Regio Twente,
Correspondentie
D.J.M. van der Lee | D.J.M.vanderlee@gmail.com
Literatuur
- Livermore, D. (2001). Antibiotic resistance in staphylococci. International Journal of Antimicrobial Agents, 3-10
- Timen, A., Koopmans, P., Vossen, A., Van Doornum, G., Günther, S, Van Berkmortel, F. , et al. (2009). Response to Imported Case of Marburg Hemorrhagic Fever, the Netherlands. Emerging Infectious Diseases, 1171-1175.
- Oxford, J. Bossuyt, S., & Lambkin, R. (2003). A new infectious disease challenge: Urbani severe acute respiratory syndrome (SARS) associated coronavirus. Immunology, 326-8.
- Webster, R., Shortridge, K., & Kawaoka, Y. (1997). Influenza: interspecies transmission and emergence of new pandemics. GEMSIM , 275-279.
- WRR. (2001). Ontwikkelingsbeleid en goed bestuur. Den Haag: Sdu Uitgevers.
- Grice, P. (1989). Studies in the way of words. United States of America: Harvard University Press.
- De Lange, M., Van Dam, A., & Wijkmans, C. (2010). Evaluatie van de communicatie naar gemeenten tijdens de Q-koortsepidemie in Noord-Brabant. Infectieziekten Bulletin; Jaargang 21 nummer 01.