Een gezonde leefomgeving nodigt uit tot gezond gedrag, stimuleert beweging en ontmoeting en beschermt tegen gezondheidsrisico's. Veel professionals in het ruimtelijk, gezondheids- en sociaal domein werken daaraan. Denk aan beleidsadviseurs bij gemeenten, GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’s, omgevingsdiensten en adviesbureaus. Iedereen heeft hetzelfde doel: een gezonde leefomgeving voor iedere inwoner. Maar hoe bereik je dat? 

Programma Gezonde Leefomgeving voor toepasbaar maken van kennis

Het programma Gezonde Leefomgeving helpt professionals bij het integraal meenemen van gezondheid in het ontwerp, de inrichting en het beheer van onze leefomgeving. Dit door kennis toegankelijker te maken en praktisch toepasbare instrumenten te bieden. Denk aan vuistregels voor thema's als bewegen en groen, leernetwerken voor kennisuitwisseling en samenwerking, inzicht in maatschappelijke kosten-baten van de gezonde leefomgeving en handige overzichten van direct toepasbare instrumenten, ontwerpprincipes en maatregelen.

Stel je voor: je stapt je voordeur uit op een hete zomerdag. De bomen voor je huis bieden direct schaduw. Mussen kwetteren terwijl ze verkoeling zoeken in de nieuw aangelegde vijver. Het onlangs verbrede voetpad maakt het voor iedereen, van een vrouw met een rollator tot kletsende buren, makkelijk om te passeren. De voorheen drukke weg is nu een fietsroute, waar auto's slechts te gast zijn. De rust heeft de overhand genomen. Kun je het al voor je zien? 

Vooral de hoge druk op ruimte maakt het gezonder maken van de leefomgeving een niet te onderschatten uitdaging. Ontwikkelingen zoals klimaatverandering, de energietransitie en woningbouwopgaven verdringen elkaar. “Elk stukje grond wil men wel drie keer benutten", horen we regelmatig. Ons programma helpt om gezondheid goed mee te wegen in beleidskeuzes, juist als het lastig is. Bijvoorbeeld in kwetsbare wijken, waar de meeste gezondheidswinst te behalen is.

Overzicht van projecten binnen het programma Gezonde Leefomgeving

RIVM en ZonMw Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie) voeren samen het programma Gezonde Leefomgeving uit, een programma met vijf projecten en een uitgebreid subsidieprogramma voor gemeenten en GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)'s.

Vijf projecten door RIVM (2023 – 2025)

RIVM werkt samen met ZonMw en vele partners aan de volgende projecten:

  1. Leren in en van netwerken
    Dit project bevordert kennisuitwisseling en samenwerking over domeinen heen, gericht op het werken aan een gezonde leefomgeving. Het versterkt bestaande leerstructuren en biedt daarnaast een platform voor uitwisseling tussen deelnemers van ZonMw-subsidieprogramma's.
  2. Beter toegankelijk maken van instrumenten & ontwerpprincipes
    Hier creëren we meer overzicht via een online bibliotheek met instrumenten, ontwerpprincipes en maatregelen, die helpt bij het maken van goed onderbouwde keuzes en het toepassen van kennis in de praktijk. In 2024 gaat deze online. Een aantal instrumenten ontwikkelen we daarna verder door, om deze meer integraal en beter toepasbaar in de praktijk te maken. 
  3. Ontwikkelen vuistregels
    Hierin vertalen we niet-genormeerde aspecten van een gezonde leefomgeving naar concrete vuistregels. Bijvoorbeeld op het gebied van bewegen: hoe richt je de openbare ruimte zo in dat mensen daadwerkelijk meer gaan bewegen? Zulke vuistregels helpen bij het beter meenemen van gezondheidsaspecten in ruimtelijke planning en ontwerp. De eerste vuistregels verwachten we in de loop van 2024. 
  4. Onderzoeken MKBA maatschappelijke kosten-batenanalyse (maatschappelijke kosten-batenanalyse) gezonde leefomgeving
    Dit project onderzoekt hoe gezondheid beter mee te wegen in ruimtelijke plannen, door op het juiste moment een goede maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) te doen. In de zomer 2024 verwachten we de onderzoeksresultaten. Een goede analyse ondersteunt beleidsmakers op lokaal en regionaal niveau bij het maken van gefundeerde keuzes. 
  5. Evalueren en monitoren
    Hierin ligt onze focus op het volgen van de voortgang en het effect van het programma. Ook gaan we in 2025 delen hoe gemeenten het effect van ingrepen in de leefomgeving kunnen monitoren.  

Subsidierondes door ZonMw (2023 – 2025)

Parallel aan bovenstaande projecten voert Zonmw subsidierondes uit. Dit subsidieprogramma richt zich op het (door)ontwikkelen en toepassen van praktijkkennis, een integrale aanpak en op ‘samen leren’. Met de op te leveren kennis kunnen gemeenten en GGD’en gezondheid meewegen bij het inrichten en beheren van de fysieke omgeving. Op de website van ZonMw lees je meer over de projecten die nu aan de slag zijn met het ontwikkelen van kennis over gezondheid in kwetsbare wijken. 

Blijf op de hoogte

De ontwikkelde handvatten, instrumenten en kennis komen beschikbaar via bestaande platforms zoals de Gids Gezonde Leefomgeving en Loket Gezond Leven. Zodra er iets nieuws is, verspreiden we dit via nieuwsbrieven, van onder ander ZonMw (nieuwsbrief: Preventie), Gids Gezonde Leefomgeving en Loket Gezond Leven en hun socials. Zorg dat je niets mist en abonneer je op hun updates.

We horen graag van je!

Heb je suggesties, wil je iemand van RIVM of ZonMw als spreker uitnodigen, heb je vragen? We komen graag met je in contact. Bereik ons via pglo@gezondeleefomgeving.nl. 

Over het programma:

Het programma loopt vanaf medio 2023 tot eind 2025 en is een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, in samenwerking met de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, en Infrastructuur en Waterstaat. Uitgevoerd door het RIVM en ZonMw Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie), met en voor de mensen, organisaties, en overheden uit het gezondheids-, sociale, en ruimtelijk-fysieke domein.

Meer achtergronden?

In aanloop naar het programma onderzocht RIVM de behoeften van professionals in het onderzoek ‘Bouwstenen voor Leefomgeving en Gezondheid'. Die behoeften zijn het vertrekpunt in het programma Gezonde Leefomgeving. 

Ook onderzochten we wat de maatschappelijke baten zijn van het gezond en groen inrichten van onze leefomgeving. Uit deze analyse blijkt dat het groener, autoluw en beweegvriendelijk maken van de leefomgeving in brede zin veel oplevert. Zowel voor de gezondheid als voor de economie, ecologie en het sociale domein. 

De factsheet ‘Relatie tussen Gezonde leefomgeving en kanker, overgewicht en dementie’ geeft antwoord op de vraag hoe de kwaliteit van de leefomgeving en deze volksziekten samenhangen. En hoe een gezonde omgeving bijdraagt aan een kleinere kans op kanker, dementie en overgewicht.
In 2023 zijn met ZonMw Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie)-subsidie 3 zogenaamde ‘living labs’ uitgevoerd. Deze ondersteunden gemeenten door maatregelen en instrumenten in te zetten voor een gezonde leefomgeving. In de labs kwamen mensen samen uit het ruimtelijke en sociale domein. 

Ook in 2023: een kennissynthese gezonde leefomgeving kwetsbare wijken door ZonMw, in nauwe samenwerking met RIVM. Welke kennis is er over de wisselwerking tussen gezondheid en fysieke omgeving? En welke vragen liggen er nog, specifiek over de leefomgeving in kwetsbare wijken? Deze kennissynthese geeft inzicht voor het uitvoeren van de subsidieprogramma’s.