Toen het coronavirus Nederland bereikte en het duidelijk werd dat dit niet zomaar weer even zou overwaaien staken de gemeente Heemskerk en de ondernemers met winkels en horecabedrijven in het centrum meteen de koppen bij elkaar. Ze richtten een digitaal ondernemersplatform op, het begin van een intensieve en langdurende samenwerking om het centrum coronaproof te maken. Dit alles onder het motto Veilig en Gastvrij!
De interviews zijn afgenomen op 22 september (na de eerste lockdown) en 1 december 2020 (tijdens tweede lockdown).
Gemeente Heemskerk
In gesprek met Loes van Swol (beleidsadviseur gemeente Heemskerk), Miriam Geerlings (regiomanager Koninklijke Horeca Nederland) en twee horecaondernemers Jack Verduin en Xander Kleijne die beiden een zaak runnen in Heemskerk. Heemskerk heeft 40.000 inwoners en qua karakter zit het tussen een stad en een dorp in. Loes van Swol werkt bij de afdeling Economische Zaken van de gemeente en is vanaf het begin af aan bij het platform betrokken. Loes: "Er is sprake van een dynamische regio, veel reuring in het centrum, elke week een markt, veel terrassen en winkels. Dit wilden we natuurlijk allemaal graag zo houden maar zo makkelijk is dat niet. Het was van het begin af aan duidelijk dat we een onzekere toekomst tegemoet gingen."
Gemeenten hebben veel taken in het scheppen van een veilige omgeving voor hun inwoners. De burgermeester heeft – als hoofd van de politie – wettelijke bevoegdheden om besluiten te nemen om haar burgers te beschermen tegen tal van risico’s. Om de veiligheid tijdens de COVID-pandemie te waarborgen is op 1 december 2020 de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19 (hierna: Twm) in werking getreden. Deze Twm wet geeft een wettelijke basis voor de maatregelen die nodig zijn voor de bestrijding van de epidemie. De Twm betekent een verandering in verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor de voorzitter van de Veiligheidsregio en de burgemeester. Het betekent o.a. dat binnen bepaalde kaders lokaal maatwerk mogelijk wordt.
Stap voor stap
Op verzoek en ondersteund door de gemeente hebben de ondernemers het actieplan Veilig & Gastvrij opgesteld. Volgens Loes is dit de leidraad voor de twee wekelijkse gesprekken (formeel en informeel), die de gemeente en ondernemers sindsdien met elkaar hebben. Doel is om het centrum voortdurend samen te monitoren en verbeteren. Loes: "Omdat we niet wisten wat ons te wachten stond hebben we besloten tot deze intensieve en open samenspraak. Samen kijken wat er op ons af komt en samen zoeken we stap voor stap naar mogelijke oplossingen."
Maatregelen
Het gaat vooral om maatregelen gericht op de 1,5 meter, het verzekeren van de hygiëne in alle winkels, het regelen van de menigte om grote drukte te voorkomen en het treffen van tal van aanpassingen aan de openbare fysieke en sociale omgeving. Denk aan looproutes en het verwijderen van obstakels op straten en pleinen, zodat afstand houden makkelijker wordt.
Zo kwamen ze erachter dat mensen door de omgeving min of meer belemmerd werden in het afstand houden, door onder andere slecht opgestelde fietsrekken, uitstalborden die op stoepen staan. Al deze zaken zijn onderzocht en in samenspraak aangepast. Via een digitaal platform Chainels houden de gemeente en de ondernemers elkaar permanent op de hoogte. Om het publiek te informeren is een YouTube-filmpje In Heemskerk gemaakt.
Gemeenten moeten hun inwoners goed informeren over het gebruik van de openbaren ruimte (binnen en buiten), maar ook moeten zij ervoor zorgen dat de openbare ruimte zo veilig mogelijk wordt ingericht en dat noodzakelijke maatregelen worden nageleefd, zoals 'social distancing', het vermijden van drukke plekken en het gebruik van mondkapjes. Maatregelen gericht op de fysieke omgeving zijn o.a. het aanbrengen van verbeteringen aan stoepen, straten en pleinen, maar ook het verlenen van terrasvergunningen. In het geval van drukte (of de verwachting ervan) kunnen gemeenten ook over gaan tot het afzetten van straten, pleinen en parken. Maatregelen in de sociale omgeving zijn o.a. het voorkomen van groepsvorming en het aanmoedigen van inwoners om zich aan de maatregelen te houden (o.a. door campagnes) waaronder handhaving van de avondklok. In samenwerking met de Veiligheidsregio’s en de politie werken handhavers (zoals BOA’s) in de openbare ruimte om mensen aan te sporen zich aan de maatregelen te houden, bij voorkeur door het aangaan van dialoog en het afgeven van waarschuwingen, maar als het niet anders kan door het geven van boetes.
Out of the box-denken
Door de samenwerking en het wederzijdse vertrouwen is veel creativiteit losgekomen en zijn ook uitwegen gezocht voor het verlies van inkomsten voor de detailhandel en horeca. De actie 'Koop Lokaal' is een van de initiatieven die teruglopende inkomsten in de winkels mogelijk kan compenseren. Andere maatregelen en activiteiten zijn:
- Kerstbonnen i.p.v. kerstpakketten
- In plaats van kerstpakketten worden nu bonnen gegeven als kerstgeschenk aan ambtenaren, deze kunnen in de eigen gemeente besteed worden in de kerstperiode om het winkelen in eigen stad te bevorderen.
- Verruiming openingstijden supermarkten
- De supermarkten mogen vóór de feestdagen langer open om de spreiding van winkelend publiek te bevorderen en al te grote drukte tijdens de feestdagen tegen te gaan.
- Overkappingen terras en verlenging vergunningen
- De horeca heeft in Heemskerk toestemming gekregen om, als ze (weer) open mogen, tijdelijk de terrassen uit te breiden en permanente terrasoverkappingen waar mogelijk voor de duur van 10 jaar te plaatsen. Omdat de situatie voor elke zaak anders is, wordt er vooral gestreefd naar maatwerk.
Niet alleen binnen de horeca, maar ook zelfstandige ondernemers (o.a. de detailhandel en zzp-ers) zijn stevig getroffen door de coronacrisis. Het kabinet heeft een heel pakket financiële maatregelen (steunpakket) voor ondernemers in het leven geroepen om ze te steunen. Ook banken, gemeenten en bijvoorbeeld pensioenuitvoerders doen een duit in het zakje. Naast regelingen om inkomensverlies te compenseren, gaat het ook om belastingvoordelen en opschorting van betaling en schuldhulpverlening.
Om horecabedrijven te ondersteunen kozen veel gemeenten deze zomer voor het verruimen van de terrasvergunningen: de terrassen mochten worden uitgebreid en langer open blijven. Uiteraard gold dat alleen in tijden van versoepeling. Nijmegen was in mei 2020 een van de eerste gemeenten die de terrassen besloot uit te breiden. Al snel volgden de vier grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, en ook veel gemeenten van middelgrote steden en dorpen. Naast de financiële tegemoetkoming bestaat er ook Ondersteuning bij heroriëntatie' voor de zelfstandig ondernemer als een van de fases binnen de Tozo (Rijksoverheid, 2020). Momenteel zijn verschillende gemeenten bezig met een herstelplan voor de langere termijn als de crisis voorbij is.
Op zoek naar perspectief voor horeca
Heemskerk is niet de enige gemeente die horecaondernemers wil ondersteunen en perspectief wil bieden. Loes: "Maar wij wilden een stap verder gaan door de maatregel gericht op de overkappingen in principe voor de komende 10 jaar in te zetten. Zo wordt de horeca een lange termijn perspectief geboden. Dit besluit moest sneller dan anders worden behandeld in het college. Even een uitgebreid inspraakproces met omwonenden inplannen is dan lastig, daar moest een oplossing voor gevonden worden."
De horeca in Nederland is een van de zwaarst getroffen branches. De zeer grote krimp in werkgelegenheid was dan ook verwacht [1,2]. Veel horecaondernemers verkeren momenteel in financiële problemen en ze hebben zorgen over het voortbestaan van hun onderneming. Door het geringe perspectief ontstaat er stress bij de ondernemers. De ‘winterslaap’ van de horeca veroorzaakt slapeloosheid, maar ook sombere gevoelens, onzekerheid en eenzaamheid. Ze zien hun toekomst in duigen vallen.
Zie ook de publicaties op Kenniswerkplaats Leefbare Wijken
Korte lijntjes
Veel horecaondernemers staan al lang te trappelen om weer open te mogen gaan. Die beslissing ligt niet bij de lokale maar landelijke overheid. Maar wat lokaal kan, wordt op de agenda gezet van het platform én het college. Voor de gemeente is het zoeken naar ruimte, want het inkorten of versnellen van procedures gaat natuurlijk niet zomaar. Gelukkig zijn ook de wethouder en het college zeer betrokken en zijn de lijntjes kort. Voor Jack en Xander kan het hoe dan ook niet snel genoeg gaan. Waar ze in de zomer - toen ze nog open waren - dagelijks konden leren en experimenteren, wordt hun geduld nu aardig op de proef gesteld. Jack: "Online verkoop en afhaal is leuk bedacht maar zet niet echt zoden aan de dijk." Xander vult aan: "In tijden van crisis moet je soms doorpakken, anders hebben we er straks niets meer aan, dan komen de terrasvergunningen terwijl de winter voorbij is of wanneer corona verleden tijd is."
Al denken beiden dat de tijd dat mensen 'hutje mutje' op elkaar gepakt zaten wel eens verleden tijd kan zijn, ook als het gevaar is geweken. Beiden zijn positief over de samenwerking met de gemeente. Die doet in ieder geval wat mogelijk is en in die samenwerking zijn al vele lessen geleerd. Iedereen heeft hier profijt van als de horeca straks weer open mag. Nu wachten ze vooral op een duidelijk perspectief vanuit het torentje want daar ontbreekt het vooralsnog aan: wanneer dan?
De horeca zal nog jaren last hebben van de naweeën van de coronacrisis. Yelps Trend Forecast 2021 voorspelt een aantal ontwikkelingen:
- Toename van technologie: QR-code voor een coffee-to-go, betalen via een Tikkie.
- Extra verkoop in restaurants, ook buiten het eigen assortiment.
- Afhaaldiners (ook deftige diners), zelf samengesteld door restaurants.
- 'Bezorgeten' wordt steeds beter.
- Lokale steun voor de eigen favoriete lokale ondernemer.
Complexe puzzel
Naast de gemeente en het ondernemersplatform werkt ook de Koninklijke Horeca Nederland achter de schermen met MKB (midden- en kleinbedrijf) Nederland en VNO-NCW (Confederation of Netherlands Industry and Employers) hard aan plannen om de veiligheid van bezoekers in de toekomst te garanderen. Miriam: "We zijn er al een hele tijd klaar voor, het is een complexe puzzel om te leggen maar ook de hoogste tijd dat we kunnen laten zien dat de horeca het aankan." Op de site van de KHN is veel informatie te vinden over het bevorderen van de veiligheid van bezoekers.
figuur: Aanbeveling fysieke inrichting ‘rondje dorp’ Heemskerk, bron: actieplan Veilig & Gastvrij Heemskerk
KHN pleit al maandenlang bij kabinet en politiek voor een ander coronabeleid waarbij er veel eerder versoepelingen van maatregelen in de horeca worden doorgevoerd. Niet alleen om ondernemers en de economie de ruimte te geven, maar ook omdat er een groot maatschappelijk belang achter de heropening van de horeca zit. In de petitie die samen met de alternatieve routekaart voor de horeca is aangeboden, wordt de Tweede Kamer opgeroepen om de steunpakketten te verstevigen, maar vooral ook om concreet perspectief te bieden voor heropening van de horeca (KHN, 2020). Dit is volgens de KHN de Routekaart naar een verantwoorde heropening.
Dichter bij elkaar
In Heemskerk praten de gemeente en de ondernemers voorlopig met elkaar verder. Loes: "Wat leuk is te merken na verloop van tijd is dat de onderlinge samenwerking de partijen ook dichter bij elkaar brengt. Er is nu juist sprake van meer hulpvaardigheid. Het onderlinge vertrouwen en bereidheid elkaar te helpen is toegenomen."
met dank aan
Met dank aan:
Loes van Swol Noomen (gemeente Heemskerk), Miriam Geerlings (KHN), Jack Verduin en Xander Kleijne ondernemers in Heemskerk
De interviews zijn afgenomen op 22 september (na de eerste lockdown) en 1 december 2020 (tijdens tweede lockdown).