In het ondiepe en middeldiepe grondwater worden overschrijdingen van de norm voor cadmium aangetroffen. Hoge concentraties cadmium worden voornamelijk gevonden in zandgronden, zowel in landelijk als stedelijk gebied. Mogelijke oorzaak hiervan in landelijk gebied is bemesting. Een andere oorsprong van cadmium in grondwater, zowel in landelijk als in stedelijk gebied, is depositie vanuit de industrie van vroeger. Zware metalen zoals cadmium zijn immobiel en spoelen niet zomaar uit. Zelfs tientallen jaren na depositie vanuit de industrie wordt cadmium nog in het ondiepe en middeldiepe grondwater aangetroffen.

Inleiding

Bemesting en atmosferische depositie zijn belangrijke bronnen van cadmium. In atmosferische depositie van cadmium zit een sterk regionaal patroon[1]. In de Kempen is de atmosferische depositie van cadmium tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw vele malen groter geweest dan in de rest van de provincie Noord-Brabant. Dit werd veroorzaakt door de uitstoot van stof uit de zinksmelterijen in de grensstreek met België. In de jaren zeventig is overgestapt op een andere productietechniek, waardoor deze uitstoot is gestopt. Sindsdien is de landelijke atmosferische depositie van cadmium sterk gedaald[2]. De voornaamste bron van cadmium is tegenwoordig de landbouw, met name door het gebruik van dierlijke mest[3]. Bij een lage pH is cadmium mobiel en kan het uitspoelen naar het grondwater.

In de jaren 90 en begin 2000 is een afname in de emissie van cadmium naar de bodem zichtbaar. Sinds 2010 is de landelijke emissie naar de bodem stabiel rond de 1000 kg kilogram (kilogram) per jaar[4].

Toestand

Bij de ecodistrictsgroepen worden de hoogste mediane concentraties in het ondiepe grondwater (ca. 10 meter diepte) aangetroffen in de Peelhorst en oude rivierterrassen.

In het ondiepe grondwater worden de hoogste mediane concentraties gevonden in de homogene gebieden akkerbouw op zand en stedelijk gebied op zand. In de overige homogene gebieden is de mediane concentratie beneden de rapportagegrens.

In het middeldiepe grondwater (ca. 25 meter diepte) liggen de mediane concentraties van de ecodistrictsgroepen in dezelfde orde van grootte. In iedere ecodistrictsgroep ligt de mediane concentratie cadmium beneden de rapportagegrens. Ook de 75- en 90-percentielen liggen overal beneden of rond de rapportagegrens.

Net als bij de ecodistrictgroepen zijn bij de homogene gebieden in het middeldiepe grondwater de mediane concentraties cadmium overal beneden de rapportagegrens. De 75- en 90-percentielen liggen bij iedere groep beneden of net boven de rapportagegrens.

De gebruikte norm voor cadmium is de drempelwaarde (zie Tabel 2 in Metingen: waar, wat en hoe?). 

Bij de ecodistrictsgroepen is in het ondiepe grondwater 55% van de waarnemingen in de Peelhorst en oude rivierterrassen boven de norm (0,35 µg/l). Andere ecodistrictsgroepen met een hoog percentage normoverschrijdingen zijn de Utrechtse Heuvelrug en Veluwe (26%) en het zuidwestelijk zandgebied (25%). In het middeldiepe grondwater wordt cadmium het vaakst boven de norm gemeten in de zuidwestelijke zandgebieden (12%).

De homogene gebieden met de meeste waarnemingen boven de norm in het ondiepe grondwater zijn akkerbouw op zand en stedelijk gebied op zand. Het percentage waarnemingen boven de norm (0,35 µg/l) is respectievelijk 56 en 50%. In mindere mate zijn er in het ondiepe grondwater normoverschrijdingen in bos/natuur op zand (21%), stedelijk gebied in hoog Nederland (14%) en gras/maïs op zand (13%). In het middeldiepe grondwater zijn er, enkele uitschieters niet meegerekend, geen normoverschrijdingen.

Kaarten, boxplots en tabellen

In de onderstaande uitklapschermen staan de kaarten, boxplots en tabellen voor cadmium 2015-2018.

Naar de leeswijzer bij de resultaten

Ecodistrictgebieden

Kaart 1. Mediane cadmiumconcentratie per gebied in het ondiepe grondwater t.o.v. grondwaterkwaliteitsnorm, ecodistrictgebieden, 2015-2018.

Kaart van Nederland met mediane cadmiumconcentratie per gebied in het ondiepe grondwater in ecodistrictgebieden in de periode 2015-2018

Figuur 1. Spreiding van de mediane cadmiumconcentratie per gebied in het ondiepe grondwater, ecodistrictgebieden, 2015-2018.

Figuur waarin de spreiding van de gebiedsgemiddelde cadmiumconcentratie in het ondiepe grondwater in ecodistrictgebieden in de periode 2015-2018 getoond wordt.

Tabel 1. Statistische gegevens bij figuur 1.

Percentiel 10% 25% 50% 75% 90%
1. duinen en strandwallen 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
2. laagveengebieden 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
3. polders en droogmakerijen 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
4. zeekleigebieden 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
5. rivierkleigebieden 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
6. beekdalcomplexen 0,025 0,025 0,025 0,028 0,028
7. hoogveengebied 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
8. Gelderse Vallei en Veluwezoom 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
9. oostelijk dekzandgebied met geïsoleerde stuwwallen 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
10. keileemgebieden 0,025 0,025 0,025 0,078 0,154
11. Utrechtse Heuvelrug en Veluwe 0,025 0,025 0,059 0,375 0,804
12. Centrale Slenk 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
13. zuidwestelijk zandgebied 0,025 0,025 0,028 0,504 1,179
14. Peelhorst en oude rivierterrassen 0,025 0,025 0,419 1,025 2,518
15. krijt- en lössgebied 0,025 0,025 0,025 0,059 0,093

 

Tabel 2. Aanvullende data bij de mediane cadmiumconcentratie per gebied  in het ondiepe grondwater, ecodistrictgebieden, 2015-2018.

Ecodistrictgroep Aantal unieke filters Aantal waarnemingen 2015-2018 Rapportage-grens Percentage waarnemingen onder de rapp. grens Norm (µg/l) Percentage waarnemingen boven de norm
1. duinen en strandwallen 15 45 <0.05 100 0,35 0
2. laagveengebieden 27 59 <0.05 100 0,35 0
3. polders en droogmakerijen 17 32 <0.05 100 0,35 0
4. zeekleigebieden 41 70 <0.05 99 0,35 0
5. rivierkleigebieden 28 58 <0.05 97 0,35 4
6. beekdalcomplexen 9 27 <0.05 78 0,35 22
7. hoogveengebied 19 49 <0.05 86 0,35 0
8. Gelderse Vallei en Veluwezoom 10 27 <0.05 100 0,35 0
9. oostelijk dekzandgebied met geïsoleerde stuwwallen 29 86 <0.05 97 0,35 3
10. keileemgebieden 38 112 <0.05 73 0,35 11
11. Utrechtse Heuvelrug en Veluwe 19 54 <0.05 46 0,35 26
12. Centrale Slenk 22 60 <0.05 75 0,35 14
13. zuidwestelijk zandgebied 16 48 <0.05 62 0,35 25
14. Peelhorst en oude rivierterrassen 22 63 <0.05 29 0,35 55
15. krijt- en lössgebied 4 8 <0.05 75 0,35 0

Kaart 2. Mediane cadmiumconcentratie per gebied in het middeldiepe grondwater t.o.v. grondwaterkwaliteitsnorm, ecodistrictgebieden, 2015-2018.

Kaart van Nederland met mediane cadmiumconcentratie per gebied in het middeldiepe grondwater in ecodistrictgebieden in de periode 2015-2018

Figuur 2. Spreiding van de mediane cadmiumconcentratie per gebied in het middeldiepe grondwater, ecodistrictgebieden, 2015-2018.

Figuur waarin de spreiding van de gebiedsgemiddelde cadmiumconcentratie in het diepe grondwater in ecodistrictgebieden in de periode 2015-2018 getoond wordt.

Tabel 3. Statistische gegevens bij figuur 2.

Percentiel 10% 25% 50% 75% 90%
1. duinen en strandwallen 0,022 0,023 0,023 0,025 0,027
2. laagveengebieden 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
3. polders en droogmakerijen 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
4. zeekleigebieden 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
5. rivierkleigebieden 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
6. beekdalcomplexen 0,022 0,023 0,023 0,025 0,025
7. hoogveengebied 0,023 0,023 0,025 0,025 0,028
8. Gelderse Vallei en Veluwezoom 0,023 0,023 0,025 0,025 0,026
9. oostelijk dekzandgebied met geïsoleerde stuwwallen 0,023 0,023 0,025 0,025 0,028
10. keileemgebieden 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
11. Utrechtse Heuvelrug en Veluwe 0,023 0,023 0,025 0,029 0,029
12. Centrale Slenk 0,023 0,023 0,023 0,023 0,023
13. zuidwestelijk zandgebied 0,023 0,023 0,023 0,023 0,024
14. Peelhorst en oude rivierterrassen 0,023 0,023 0,023 0,025 0,029
15. krijt- en lössgebied 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025

 

Tabel 4. Aanvullende data bij de mediane cadmiumconcentratie per gebied in het middeldiepe grondwater, ecodistrictgebieden, 2015-2018.

Ecodistrictgroep Aantal unieke filters Aantal waarnemingen 2015-2018 Rapportage-grens Percentage waarnemingen onder de rapp. grens Norm (µg/l) Percentage waarnemingen boven de norm
1. duinen en strandwallen 15 15 <0.05 100 0,35 0
2. laagveengebieden 27 32 <0.05 97 0,35 0
3. polders en droogmakerijen 17 16 <0.05 100 0,35 0
4. zeekleigebieden 37 39 <0.05 95 0,35 3
5. rivierkleigebieden 28 29 <0.05 100 0,35 0
6. beekdalcomplexen 9 14 <0.05 100 0,35 0
7. hoogveengebied 18 21 <0.05 100 0,35 0
8. Gelderse Vallei en Veluwezoom 10 10 <0.05 100 0,35 0
9. oostelijk dekzandgebied met geïsoleerde stuwwallen 28 41 <0.05 100 0,35 0
10. keileemgebieden 37 40 <0.05 85 0,35 3
11. Utrechtse Heuvelrug en Veluwe 17 17 <0.05 82 0,35 6
12. Centrale Slenk 21 21 <0.05 100 0,35 0
13. zuidwestelijk zandgebied 16 16 <0.05 88 0,35 12
14. Peelhorst en oude rivierterrassen 22 22 <0.05 95 0,35 5
15. krijt- en lössgebied 3 3 <0.05 100 0,35 0

Homogene gebieden

Figuur 3. Spreiding van de mediane cadmiumconcentratie per gebied in het ondiepe grondwater, homogene gebieden, 2015-2018.

Figuur waarin de spreiding van de gebiedsgemiddelde cadmiumconcentratie in het ondiepe grondwater in homogene gebieden in de periode 2015-2018 getoond wordt.

Tabel 5.  Statistische gegevens bij figuur 3.

Percentiel 10% 25% 50% 75% 90%
1. bos, natuur/duinzand 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
2. gras-mais/veen 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
3. gras-mais/zeeklei 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
4. akkerbouw/zeeklei 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
5. stedelijk geb./antropogeen (laag NL) 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
6. gras-mais/rivierklei 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
7. gras-mais/zand 0,025 0,025 0,025 0,033 0,040
8. akkerbouw/zand 0,025 0,025 0,383 0,534 0,544
9. bos, natuur/zand 0,025 0,025 0,025 0,181 0,282
10. stedelijk gebied/zand 0,028 0,061 0,363 0,621 0,749
11. gras-mais/moerig 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
12. stedelijk geb./antropogeen (hoog NL) 0,025 0,025 0,025 0,121 0,210

 

Tabel 6. Aanvullende data bij de mediane cadmiumconcentratie per gebied  in het ondiepe grondwater, homogene gebieden, 2015-2018.

Homogeen gebied Aantal unieke filters Aantal waarnemingen 2015-2018 Rapportage-grens Percentage waarnemingen onder de rapp. grens Norm (µg/l) Percentage waarnemingen boven de norm
1. bos, natuur/duinzand 9 27 <0.05 100 0,35 0
2. gras-mais/veen 16 34 <0.05 100 0,35 0
3. gras-mais/zeeklei 13 21 <0.05 100 0,35 0
4. akkerbouw/zeeklei 24 41 <0.05 98 0,35 0
5. stedelijk geb./antropogeen (laag NL) 7 14 <0.05 100 0,35 0
6. gras-mais/rivierklei 14 28 <0.05 96 0,35 7
7. gras-mais/zand 76 222 <0.05 77 0,35 13
8. akkerbouw/zand 9 26 <0.05 35 0,35 56
9. bos, natuur/zand 47 137 <0.05 64 0,35 21
10. stedelijk gebied/zand 8 24 <0.05 17 0,35 50
11. gras-mais/moerig 9 23 <0.05 100 0,35 0
12. stedelijk geb./antropogeen (hoog NL) 14 40 <0.05 70 0,35 14

Figuur 4. Spreiding van de mediane cadmiumconcentratie per gebied in het middeldiepe grondwater, homogene gebieden, 2015-2018.

Figuur waarin de spreiding van de gebiedsgemiddelde cadmiumconcentratie in het diepe grondwater in homogene gebieden in de periode 2015-2018 getoond wordt.

Tabel 7.  Statistische gegevens bij figuur 4.

Percentiel 10% 25% 50% 75% 90%
1. bos, natuur/duinzand 0,022 0,023 0,023 0,025 0,025
2. gras-mais/veen 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
3. gras-mais/zeeklei 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
4. akkerbouw/zeeklei 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
5. stedelijk geb./antropogeen (laag NL) 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
6. gras-mais/rivierklei 0,025 0,025 0,025 0,025 0,025
7. gras-mais/zand 0,022 0,023 0,025 0,025 0,028
8. akkerbouw/zand 0,023 0,023 0,025 0,025 0,029
9. bos, natuur/zand 0,020 0,023 0,023 0,025 0,026
10. stedelijk gebied/zand 0,023 0,023 0,024 0,028 0,028
11. gras-mais/moerig 0,023 0,023 0,023 0,024 0,025
12. stedelijk geb./antropogeen (hoog NL) 0,023 0,023 0,025 0,026 0,031

 

Tabel  8. Aanvullende data bij de gebiedsgemiddelde cadmiumconcentratie in het middeldiepe grondwater, homogene gebieden, 2015-2018.

Homogeen gebied Aantal unieke filters Aantal waarnemingen 2015-2018 Rapportage-grens Percentage waarnemingen onder de rapp. grens Norm (µg/l) Percentage waarnemingen boven de norm
1. bos, natuur/duinzand 9 9 <0.05 100 0,35 0
2. gras-mais/veen 16 19 <0.05 95 0,35 0
3. gras-mais/zeeklei 12 13 <0.05 92 0,35 8
4. akkerbouw/zeeklei 23 24 <0.05 96 0,35 0
5. stedelijk geb./antropogeen (laag NL) 6 6 <0.05 100 0,35 0
6. gras-mais/rivierklei 14 14 <0.05 100 0,35 0
7. gras-mais/zand 75 86 <0.05 94 0,35 3
8. akkerbouw/zand 9 9 <0.05 100 0,35 0
9. bos, natuur/zand 43 47 <0.05 89 0,35 2
10. stedelijk gebied/zand 8 8 <0.05 88 0,35 12
11. gras-mais/moerig 8 10 <0.05 100 0,35 0
12. stedelijk geb./antropogeen (hoog NL) 14 17 <0.05 94 0,35 7

[1] Grift, B. van der, J. Rozemeijer, M.E. van Vliet en H.P. Broers (2004), De kwaliteit van het grondwater in de provincie Noord-Brabant, Rapportage over de toestand van 2003 en trends in de periode 1992 t/m 2003. Rapportnummer NITG 04-206-A, Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO, Utrecht.

[2] Van Vliet, M. E., Vrijhoef, A., Boumans, L. J. M., & Wattel-Koekkoek, E. J. W. (2010). De kwaliteit van ondiep en middeldiep grondwater in Nederland: In het jaar 2008 en de verandering daarvan in 1984-2008. RIVM rapport 680721005.

[3] CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek), 2020: http://statline.cbs.nl/. Database: Zware metalen op landbouwgrond, 1980 – 2009. Waarden van CBS StatLine omgerekend van kg kilogram (kilogram) naar g/ha.a.

[4] Emissieregistratie, 2020. Ter reproductie van de gebruikte grafieken/kaarten, volg de stappen: 1) selecteer “Cadmiumverb. (als Cd)” onder Stof; 2) selecteer alle beschikbare jaren onder Jaar; 3) selecteer Bodem onder Compartiment en 4) klik op “Weergeven in grafiek >” of “Weergeven in kaart >”.