Het RIVM voert via het online laboratoriumnetwerk Typeernetwerk Nederland (Type-Ned) de nationale surveillance uit van diverse resistente bacteriën:
- carbapenemase-producerende Enterobacterales (CPE (Carbapenemase-producerende enterobacterales))
- carbapenemase-producerende Pseudomonas aeruginosa (CPPA)
- meticilline-resistente Staphylococcus aureus complex (MRSA (Methicilline-resistente Staphylococcus aureus))
Sinds kort voert het RIVM, als pilot, ook surveillance uit van:
- carbapenem-resistente Acinetobacter baumannii-calcoaceticus complex
- hypervirulente K. pneumoniae (HvKp).
Eerste NDM (New Delhi Metallo-β-Lactamase)-1 producerende hypervirulente Klebsiella pneumoniae ST23 gevonden in de nationale CPE-surveillance
Recent is bij de surveillance voor carbapenemase-producerende Enterobacterales (CPE) via Type-Ned een Klebsiella pneumoniae ontvangen met het blaNDM-1 gen (hvKp-NDM-1), die het hoogste scoorde voor hypervirulentie (schadelijkheid) met het Kleborate analyseprogramma. HvKp kan ernstige, moeilijk behandelbare infecties veroorzaken met pneumonie, meningitis en leverabcessen, vaak zonder onderliggend lijden. Een aanzienlijk aantal infecties wordt buiten het ziekenhuis opgelopen. Er was binnen de CPE-surveillance niet eerder een isolaat met een Kleborate score van 5 uit 5. Ook is in de pilot surveillance naar HvKp, die dit jaar bij het RIVM is gestart, tot nu toe geen carbapenemase-producerende HvKp gevonden.
Een bacteriëmie bij een man afkomstig uit een Marokkaans ziekenhuis
Het ziektebeeld van de patiënt voldeed niet aan de inclusiecriteria voor de HvKp pilot, maar het betrof wel een invasieve infectie, omdat het HvKp-NDM-1 isolaat gekweekt was uit een bloedkweek. De patiënt was een man in de leeftijdscategorie van 40-49 jaar. Hij was overplaatst van een ziekenhuis in Marokko, waar hij opgenomen was geweest vanwege trauma, naar een ziekenhuis in West-Nederland. De bron voor de bacteriëmie was een prostatitis met multiple kleine prostaatabcessen.
Behandeling met aztreonam en ceftazidim-avibactam en later ciprofloxacine
De multiresistente Klebsiella was nog gevoelig voor de combinatie aztreonam met ceftazidim-avibactam. De patiënt is 2 weken behandeld met de genoemde combinatie. Gezien de multiple kleine prostaatabcessen was langdurige behandeling geïndiceerd. Bij het ontbreken van goede alternatieven is gedurende 4 weken onder goede poliklinische monitoring met ciprofloxacine 2dd 750 mg oraal behandeld (MIC (Minimum inhibitory concentration) 1 mg/L (milligram per liter)). De urine is onder behandeling snel steriel geworden en was dit 1 week na afronden van de antibiotische behandeling nog steeds. De patiënt is klinisch opgeknapt en ervaart geen mictieklachten meer.
Multi-resistente stam met sequence type 23 zonder clustering met internationale isolaten
Whole genome sequencing toonde aan dat het hvKp-NDM-1 isolaat behoorde tot multi locus sequence typing (MLST (multilocus sequence typing)) sequence type 23 en resistentiegenen had tegen meerdere klassen van antibiotica. Genen voor virulentiefactoren aerobactin, colibactin en yersiniabactin waren aanwezig, wat leidde tot een Kleborate score 5 uit 5. Daarnaast waren het rmpA_2 gen en het KpVP-1 plasmide aanwezig. Een whole genome MLST-vergelijking van de sequentie van het Nederlandse isolaat met beschikbare internationale HvKp ST23 sequenties, toonde geen directe genetische clustering. Het meest gerelateerde isolaat was een isolaat uit België uit 1997 met 70 allelen verschil.
OXA (Oxacilline hydrolyserend metallo beta lactamase)-48 producerende hypervirulente K. pneumoniae ST23 in Ierland
HvKp is meestal niet geassocieerd met multi-resistentie. In maart 2021 heeft ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) echter een rapid risk assessment (RRA (Rapid Risk Assessment)) uitgebracht naar aanleiding van een aantal gevallen met OXA-48 producerende hypervirulente K. pneumoniae ST23 in Ierland. Voorheen werd HvKp vooral geassocieerd met Zuid- en Oost-Azië, maar de RRA en deze casus suggereren dat dit aan het veranderen is. De hvKp-NDM-1 stam betreft een bijzondere vondst, maar er zijn op dit moment geen directe aanwijzingen voor verdere verspreiding van deze hypervirulente stam in Nederland.
Bronnen: RIVM, ECDC, Hagaziekenhuis
cfr and fexA genen in meticilline-resistente Staphylococcus aureus van mensen en veedieren in Nederland
Een groep bacteriën die moeilijk te behandelen infecties bij mensen veroorzaakt is meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA). Het monitoren van de verspreiding van MRSA stammen en genen die antibioticaresistentie veroorzaken is van belang om geschikte interventies mogelijk te maken. In Nederland zijn 25% van de MRSA isolaten van patiënten MRSA-types die vaak gevonden worden in veedieren (vee-gerelateerde MRSA/LA-MRSA (livestock associated-MRSA)). In een studie van Wageningen Bioveterinary Research, Wageningen Food Safety Research, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en het RIVM, zijn cfr en fexA genen in een klein aantal LA-MRSA isolaten, die afkomstig zijn van mensen en dieren, gevonden. Expressie van het cfr gen leidt tot resistentie tegen 5 antibioticaklassen, waaronder het laatste redmiddel linezolid. We hebben ook MRSA van mensen en dieren gevonden met het antibioticaresistentie gen fexA en deze waren ook vaak LA-MRSA. Het resultaat suggereert dat deze resistentiegenen afkomstig zijn van veedieren en zijn overgedragen op mensen. Grootschalige antibiotische behandeling van veedieren kan leiden tot meer antibioticaresistentie in MRSA die gevonden worden in mensen.
Lees het artikel in Nature.com
MRSA uitbraken onder de algemene bevolking
Het is van belang dat er meer aandacht komt voor verspreiding van MRSA binnen de gemeenschap. Er is recent een impetigo-uitbraak geweest in de gemeenschap, veroorzaakt door een fusidinezuur-resistente MRSA met een virulentie-gen coderend voor exfoliatine. De uitbraak begon in 2019 in de Achterhoek en heeft zich nu verplaatst naar het westen van het land. Inmiddels is de MRSA aangetroffen bij meer dan 100 personen en komen er enkele ernstige infecties voor, zoals staphylococcal scalded skin syndrome en bulleuze impetigo. Daarnaast is er recent een Panton-Valentine leukocidine positief MRSA cluster in Noord-Brabant opgemerkt, dat onder jonge, gezonde personen huidabcessen veroorzaakt.