Patiënten kunnen in ziekenhuizen worden blootgesteld aan elektromagnetische velden en optische straling. Deze blootstelling kan hoger zijn dan de limieten voor de algemene bevolking of voor werknemers. Aan de hoge blootstelling kunnen risico's voor de gezondheid verbonden zijn, die moeten worden afgewogen tegen de medische noodzaak. De informatie op deze pagina is bedoeld voor patiënten, werkgevers en werknemers in de gezondheidszorg.

 

 

Bronnen  en risico’s 

Elektromagnetische velden

Patiënten in ziekenhuizen kunnen worden blootgesteld aan elektromagnetische velden. In de eerste plaats worden elektromagnetische velden toegepast om inwendige delen van het lichaam in beeld te brengen. Het bekendste voorbeeld is de MRI magnetic resonance imaging (magnetic resonance imaging)-scanner, die een statisch magneetveld en laagfrequente en radiofrequente elektromagnetische velden produceert. In de tweede plaats worden elektromagnetische velden toegepast voor therapeutische doelen. Bij transcraniële magneetstimulatie worden hersengebieden elektrisch gestimuleerd door het hoofd in een sterk laagfrequent magnetisch veld te houden. Bij diathermie worden delen van het lichaam opgewarmd ter ondersteuning van fysiotherapie of pijnbestrijding. Bij hyperthermie wordt het lichaam opgewarmd ter ondersteuning van chemotherapie of radiotherapie. Tot slot kunnen elektromagnetische velden ontstaan als bijproduct bij het gebruik van medische apparatuur, zoals voor elektrochirurgie.

Optische straling

Optische straling heeft een hogere frequentie dan die van elektromagnetische velden, maar lager dan die van ioniserende straling (tussen 300 gigahertz en 30.000.000 gigahertz). Optische straling omvat infrarode straling, zichtbaar licht en UV ultraviolet (ultraviolet)-straling. Lasers zenden optische straling uit van één frequentie (kleur) met een hoog vermogen (intens) op een klein oppervlak (lichtpunt). Optische straling kan worden toegepast om lichaamsweefsels in beeld te brengen. Daarvoor zijn in de laatste tien jaar diverse beeldvormende technieken ontwikkeld, die microscopische details in dunne laagjes weefsel zichtbaar kunnen maken (bijvoorbeeld van de huid, darmwand of wand van een bloedvat). Lasers worden tijdens operaties gebruikt om weefsel te snijden en dicht te branden of om tumoren te vernietigen. Met UV-straling worden huidaandoeningen behandeld.

Blootstelling van patiënten

De elektromagnetische velden waaraan patiënten worden blootgesteld, kunnen sterker zijn dan de velden waaraan de algemene bevolking en mensen in bepaalde arbeidssituaties worden blootgesteld. De arts maakt een afweging tussen de mogelijke risico's van elektromagnetische velden en optische straling en het belang van de behandeling of het stellen van een diagnose. Elektromagnetische velden, infrarode straling en zichtbaar licht veroorzaken geen DNA deoxyribonucleic acid (deoxyribonucleic acid)-schade, in tegenstelling tot bijvoorbeeld röntgenstraling. Dat geldt ook voor de echografie, een beeldvormende techniek waarbij geluidsgolven worden gebruikt. Verschillende beeldvormende technieken brengen verschillende details van het lichaam in beeld. De keuze voor een bepaalde techniek hangt daarom ook af van het diagnostische doel.

Bewegen in het statische magneetveld van een MRI-scanner (3 tesla of sterker) kan leiden tot het zien van lichtflitsen of stoornissen in het evenwichtsorgaan (duizeligheid, misselijkheid). Sterke laagfrequente velden, zoals die van een MRI-scan of transcraniële magneetstimulatie, kunnen leiden tot tintelingen of zenuwpijn. Sterke radiofrequente velden kunnen leiden tot overmatige opwarming van het lichaam of delen daarvan. Sterke elektromagnetische velden kunnen ook indirecte risico's geven voor metalen passieve medische hulpmiddelen, zoals een kunstheup, en actieve medische hulpmiddelen, zoals een pacemaker. Blootstelling aan sterke infrarode straling kan leiden tot overmatige opwarming, huidschade en schade aan hoornvlies, netvlies of ooglens. Blootstelling aan sterk zichtbaar licht kan leiden tot schade aan het netvlies. Blootstelling aan sterke UV-straling kan leiden tot beschadiging van hoornvlies en ooglens, huidschade en een verhoogde kans op huidkanker. Ook lasers kunnen, afhankelijk van de sterkte en frequentie, leiden tot huidschade en schade aan netvlies, hoornvlies of ooglens.

Wet- en regelgeving

Voor patiënten in de gezondheidszorg gelden geen wettelijke limieten voor de blootstelling. De arts bepaalt of het belang van de behandeling of het stellen van de juiste diagnose opweegt tegen eventuele risico's. In het algemeen proberen fabrikanten en artsen de medische apparatuur zodanig te ontwerpen en te gebruiken, dat de blootstelling niet hoger is dan noodzakelijk voor het medische doel. Daarbij kunnen internationale normen of aanbevelingen van beroepsverenigingen en wetenschappers worden toegepast.

Werknemers in ziekenhuizen worden, net als alle andere werknemers, wettelijk beschermd tegen de risico's van elektromagnetische velden en optische straling. Specifieke bepalingen voor elektromagnetische velden zijn opgenomen in Hoofdstuk 6, Afdeling 4b van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Daarin staan algemene regels voor het inventariseren van de risico's en het nemen van maatregelen. Voor blootstellingslimieten wordt verwezen naar twee richtlijnen van de Europese Unie (nummers 2006/25/EG Europese Gemeenschap (Europese Gemeenschap) en 2013/35/EU Europese Unie (Europese Unie)). Het Arbeidsomstandighedenbesluit bevat bijzondere bepalingen voor MRI, waarbij overschrijding van blootstellingslimieten voor werknemers onder bepaalde voorwaarden is toegestaan. Voor alle andere bronnen van elektromagnetische velden en voor optische straling mogen de blootstellingslimieten niet worden overschreden.

Onderzoek van het RIVM

Het RIVM doet onderzoek naar risico's van elektromagnetische velden en optische straling. In het kader van de nieuwe Europese wetgeving is de blootstelling van werknemers aan elektromagnetische velden bij MRI-apparatuur en andere medische bronnen in kaart gebracht. Ook heeft het RIVM de mogelijkheden onderzocht om deze werknemers tegen de risico's te beschermen. Er zijn nieuwe technologische ontwikkelingen onderzocht in medische apparatuur die patiënten of werknemers kan blootstellen aan elektromagnetische velden of optische straling. Voorbeelden van nieuwe medische technieken die gebruik maken van elektromagnetische velden zijn magnetische navigatie, hyperthermie met nanodeeltjes en beeldvorming van oppervlakkige tumoren met radar. Voorbeelden van nieuwe technieken die gebruik maken van optische straling zijn het microscopisch in beeld brengen van levend weefsel en laserchirurgie van inwendige organen via een endoscoop.

Het RIVM werkt samen met binnen- en buitenlandse organisaties over blootstelling, gezondheidseffecten en wet- en regelgeving met betrekking tot elektromagnetische velden in ziekenhuizen. Hiertoe horen onder andere de Gezondheidsraad, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)) en Inspectie voor de Gezondheidszorg, de Europese Commissie (New & Emerging Technologies Working Group), de International Commission for Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP International Commission for Non-Ionizing Radiation Protection (International Commission for Non-Ionizing Radiation Protection)), de Royal Society of Canada, Japanese National Institute for Occupational Safety and Health en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO World Health Organization (World Health Organization)).