Een bewoner uit een woongroep van een instelling voor mensen met een lichamelijke en verstandelijke handicap wordt uit het ziekenhuis ontslagen. Hij heeft een PEG-sonde, suprapubische katheter en zit in een rolstoel. Het ziekenhuis adviseert om contactisolatie in te stellen omdat de bewoner ESBL Extended spectrum beta-lactamases (Extended spectrum beta-lactamases)-drager (Extended Spectrum Beta-Lactamase) is. Verder adviseert het ziekenhuis om na een jaar opnieuw kweekonderzoek te doen waardoor het isolatiebeleid misschien kan worden versoepeld. De instelling heeft het advies opgevolgd maar het blijkt dat de maatregelen die moeten worden genomen in de praktijk omslachtig zijn. De instelling vraagt zich af of het kweekonderzoek eerder kan worden uitgevoerd.

ib januari 2014

Auteur: T. Oomen

Infectieziekten Bulletin, jaargang 25, nummer 1, januari 2014

ESBL Extended spectrum beta-lactamases (Extended spectrum beta-lactamases)?

ESBL is een enzym dat bepaalde soorten antibiotica (penicillines en cefalosporines) kan afbreken. Hoewel de term ESBL strikt genomen staat voor de enzymen die de antibiotica afbreken, wordt zij in de praktijk gebruikt om de bacteriën zelf aan te duiden. De bacteriën die ESBL’s kunnen maken zijn vaak gewone darmbacteriën (Klebsiella, Escherichia coli). Zulke bacteriën zijn onschadelijk zolang ze in de darm zitten van gezonde personen. Daarbuiten kunnen ze infecties veroorzaken, soms ernstig. Vooral in het ziekenhuis zijn infecties met deze EBSL’s een probleem.

Waarom zijn ESBL’s een probleem?

ESBL’s vormen een bedreiging omdat zij de werking van antibiotica kunnen tegenhouden. Dit kan betekenen dat patiënten met ESBL-infecties in eerste instantie niet worden behandeld omdat de antibiotica niet werken. Er blijven vervolgens maar weinig soorten antibiotica over om de infectie te kunnen behandelen. De antibiotica waarvoor de ESBL’s doorgaans nog wel gevoelig zijn, zijn minder effectief of zijn niet beschikbaar in orale vorm. Voor invasieve infecties met ESBL’s zijn de intraveneus toe te dienen carbapenems de eerste keuze van behandeling. Dit zijn echter ‘laatste-redmiddel’ antibiotica. Veelvuldig gebruik daarvan kan leiden tot een toename van resistentie voor ook deze middelen. De eerste carbapenemresistente Klebsiella-isolaten zijn in Nederland al geïsoleerd. Elders in Europa en de Verenigde Staten hebben zij inmiddels tot epidemieën geleid en zijn nu endemisch. Een extra zorg is dat er de komende jaren geen nieuwe antibiotica voor gramnegatieve bacteriën op de markt worden verwacht. Bij de zojuist ontslagen patiënt in deze casus is echter geen sprake van carbapenemresistentie.

Contactisolatie

In het ziekenhuis is het beleid om met contactisolatiemaatregelen te voorkomen dat deze ESBL’s via contact met handen, kleding of materialen verspreid worden naar andere kwetsbare patiënten. De vraag is of dit beleid ook nodig is voor een woongroep. Het ziekenhuis adviseerde ook om na 1 jaar een controlekweek uit te voeren, waarna het isolatiebeleid zou kunnen worden bijgesteld. Een ziekenhuis is goed voorbereid op contactisolatiemaatregelen. Voor deze instelling voor mensen met een lichamelijke en verstandelijke handicap is contactisolatie echter een zeer omslachtige werkwijze. In de praktijk houdt dat in dat de patiënt een eigen kamer moet hebben, een eigen toilet en een eigen hoek in een gedeelde wasruimte. Bij de verzorging draagt het personeel vervolgens een schort en handschoenen (bij douche, katheterzorg) maar ook handschoenen bij direct contact, ook tijdens de dagbesteding.

Hygiëne in een woongroep

Clienten in een woongroep leven dicht op elkaar, hebben intensief contact en betrachten soms onzorgvuldige persoonlijke hygiëne.Een goede hygiëne is daarom van belang om de kans op overdracht van micro-organismen te verminderen. De zorg voor mensen met een verstandelijke handicap verschilt sterk. Naar gelang de zorgbehoefte kan dit variëren van klinische zorg voor cliënten met een ernstige (vaak ook meervoudige) handicap tot hulp aan clienten die begeleid zelfstandig wonen. In de praktijk betekent dit dat cliënten steeds vaker leven in een situatie die vergelijkbaar is met een gezin. Behalve de normale hygiëne zijn voor hen in het algemeen geen bijzondere infectiepreventiemaatregelen nodig.

Geen contactisolatie en geen kweek

In deze woongroep verblijven geen kwetsbare mensen zoals in een ziekenhuis. Omdat er bij de ontslagen patiënt geen sprake is van CPE Carbapenemase-producerende enterobacterales (Carbapenemase-producerende enterobacterales) (carbapenemaseproducerende Enterobacteriacea) is contactisolatie niet nodig. Het advies is om de standaard hygiënemaatregelen te hanteren. Dat houdt voor de medewerkers in:

  • handhygiëne: korte nagels zonder nagellak; handen wassen voor/na procedures en direct contact met patiënt en lichaamsmateriaal;
  • kledingadviezen: droge, schone kleren en eventueel een schort;
  • persoonlijke beschermingsmaatregelen: handschoenen, schort en indien van toepassing een mond-neusmasker en bril dragen tijdens contact met lichaamsvloeistoffen zoals het verzorgen van de suprapubische katheter.

Kweken heeft in deze situatie geen toegevoegde waarde, omdat alleen standaard hygiënemaatregelen worden geadviseerd.

Auteur

T. Oomen, Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM, Bilthoven

Correspondentie:

ton.oomen@rivm.nl

  1. LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid) /WIP Werkgroep Infectiepreventie (Werkgroep Infectiepreventie) Hygiënerichtlijnen voor de zorg van mensen met een lichamelijke en verstandelijke handicap http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:57892&type=org&disposition=inline
  2. RIVM, veelgestelde vragen ESBL Extended spectrum beta-lactamases (Extended spectrum beta-lactamases) http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Algemeen_Actueel/Veelgestelde_vragen/Infectieziekten/Veelgestelde_vragen_ESBL