Nederlandse huisartsen zijn terughoudend in het voorschrijven van antibiotica in vergelijking met hun Europese collega’s. Niet zonder reden, want onnodig antibioticagebruik verhoogt het risico op antibioticaresistentie en stelt patiënten onnodig bloot aan bijwerkingen. Toch is er nog ruimte voor verbetering, ook in Nederland.
Een punt van verbetering is dat ongeveer een op de drie antibioticavoorschriften niet voldoet aan de NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap)-richtlijnen is. Daarnaast is er een groot verschil in er het voorschrijfgedrag voor antibiotica tussen huisartsen: sommige huisartsen schrijven tot wel zes keer vaker antibiotica voor dan sommige andere huisartsen, per 1000 ingeschreven patiënten. Verschillen in praktijksamenstelling kunnen deze twee gegevens niet verklaren.
Werkwijze Juist Gebruik Antibiotica FTO (periodiek overleg van afzonderlijke huisartsengroepen in een regio)
Het RIVM heeft een werkwijze voor juist gebruik van antibiotica ontwikkeld in samenwerking met UMC (Universitair Medisch Centrum) Utrecht, en mede op basis van overleg met NHG en LHV (landelijke huisartsenvereniging). Deze werkwijze is een initiatief van een aantal praktijken die binnen een farmacotherapeutisch overleg (FTO) een “Juist Gebruik Antibiotica” cyclus uitvoeren. Deze werkwijze bestaat uit de volgende stappen:
- Sluit een overeenkomst tussen deelnemende praktijken binnen een FTO-groep en één van de externe partijen, STIZON/INSZO of VIP Calculus. Veel praktijken hebben al zo’n overeenkomst omdat ze verplicht zijn diverse andere kwaliteitsindicatoren aan te leveren.
- De externe partij haalt data op en verwerkt die tot een rapport met de vooraf vastgestelde kwaliteitsindicatoren. Zowel STIZON/INSZO als VIP Calculus stellen de rapportage met deze indicatoren standaard ter beschikking aan de bij hen aangesloten praktijken.
- Een spiegelrapportage maken op basis van de kwaliteitsindicatoren van de verschillende praktijken. Dit wordt gemaakt door iemand die betrokken is bij het organiseren van het Juist Gebruik FTO; bijvoorbeeld de huisartsexpert, of een epidemioloog. De spiegelrapportage wordt per praktijk opgemaakt, zodat je de cijfers kunt vergelijken met die van de andere praktijken binnen het FTO, en met landelijke cijfers.
- Bespreek de spiegelrapportages binnen een speciaal “Juist Gebruik Antibiotica” FTO. En verzorg een nascholing over juist gebruik van antibiotica. Het FTO wordt geleid door een huisartsexpert die getraind is om de spiegelrapportage te interpreteren en presenteren binnen het FTO.
Meer informatie vindt u in het draaiboek.
Inhoud van het Juist Gebruik Antibiotica FTO
Het doel van het FTO is om huisartsen met behulp van de spiegelinformatie inzicht te geven in hoe zij antibiotica voorschrijven vergeleken met hun collega’s. Dit helpt om te bepalen wat er nog beter kan. Artsen die aan de pilot deelnamen, waardeerden de onderdelen van het FTO. Lees het artikel over de eerste pilot. De genoemde spiegelinformatie wordt gegenereerd op basis van data uit het eigen HIS (huisartsinformatie-systeem) van de huisarts.
Het FTO bespreekt:
- Trends in antibioticagebruik
- Nut en onnut antibiotica
- NHG-richtlijnen (luchtweginfecties, urineweginfecties en huidinfecties)
- Onderzoeksgegevens over kwaliteit van antibioticavoorschrijvingen in Nederland
- Uitleg en presentatie van de kwaliteitsindicatoren
- Arts-Patiënt communicatie over antibiotica
- Casuïstiek en CRP (C-reactief proteïne)-testen
- Discussie over verantwoord antibioticabeleid en mogelijke aanknopingspunten ter verbetering
Contact
In ieder regionaal zorgnetwerk zijn huisartsexperts beschikbaar om een Juist Gebruik FTO te organiseren. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de persoon in uw regio.
- Zorgnetwerk Noord Nederland: Wim Niessen
- Zorgnetwerk Euregio-Zwolle: Sandra de Jong
- Gelders Antibioticaresistentie en Infectiepreventie Netwerk (GAIN): Marjon Kamp
- Zorgnetwerk Utrecht: Lieselotte Koevoets
- Zorgnetwerk Noord-Holland - Flevoland: Hanne van Lier
- Zorgnetwerk Holland West: Martijn Sijbom
- Zorgnetwerk Zuidwest Nederland: Laurence Walhout
- Zorgnetwerk Noord-Brabant (Rezisto): Dre Bartels
- Limburgs Infectiepreventie en antibioticaresistentie Netwerk (LINK): Wen Roks
Ontwikkeling van de methode
De nationale aanpak antibioticaresistentie, in 2015 gestart door de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en bijbehorende meerjarenagenda beschrijft verschillende activiteiten om het ontstaan en de verspreiding van resistentie te voorkomen. Een belangrijk doel hiervan is het verminderen van het onjuist gebruik van antibiotica.
Jaarlijkse rapportage in NethMap (Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands)
Het gebruik van de verschillende soorten antibiotica wordt jaarlijks gerapporteerd in NethMap, een gezamenlijke productie van RIVM en SWAB (Stichting Werkgroep Antibioticabeleid). Surveillance van juist voorschrijfgedrag is echter gecompliceerder. Er is op dit moment nog weinig inzicht in de mate waarin voorschriften voor antibiotica aansluiten bij de geldende richtlijnen.
Pilot in opdracht van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)
In opdracht van VWS is vanaf 2017 daarom de pilot ‘juist gebruik antibiotica’ voor de eerste lijn ontwikkeld, met een relevante en bruikbare set indicatoren van antibioticavoorschrijfbeleid. Hierbij wordt de koppeling gemaakt tussen voorschrift en indicatie per ziekte-episode. Op basis van de eerste pilotronde is in 2019 de methode verfijnd en zijn indicatoren toegevoegd. Parallel aan het realiseren van deze vervolgstappen is in twee regionale zorgnetwerken ABR (antibioticaresistentie) het project ‘Spiegelinformatie Antibiotica Eerstelijn’ (SABEL) uitgevoerd, door een projectteam van het UMC (Universitair Medisch Centrum) Utrecht en het Radboudumc (Radboud University Medical Centre). Het SABEL-project had als doel de werkwijze verder uit te rollen, en daarbij ook ‘huisartsexperts’ op te leiden, die de FTO (periodiek overleg van afzonderlijke huisartsengroepen in een regio) nascholingsbijeenkomst met bijbehorende spiegeldata kunnen organiseren. De deelnemende huisartsen en apothekers waren enthousiast over de gevolgde werkwijze en het FTO.
In 2020 is begonnen met de uitrol van de Juist Gebruik FTO’s via de regionale zorgnetwerken ABR.