Hormonen zijn signaalstoffen die je lichaam zelf aanmaakt. Ze geven via het bloed signalen door naar organen in je lichaam. Zo houden ze allerlei processen in het lichaam in evenwicht. We komen dagelijks in contact met lichaamsvreemde chemische stoffen. Sommige van deze stoffen kunnen het evenwicht in het hormoonsysteem verstoren. Deze worden hormoonverstorende stoffen genoemd.
Voorbeelden van hormoonverstorende stoffen zijn sommige ftalaten en bisfenolen.
Over de gevolgen van het in aanraking komen met hormoonverstorende stoffen is nog veel onbekend. In de maatschappij zijn er zorgen of blootstelling aan deze stoffen schadelijk is voor de gezondheid, onder andere tijdens de zwangerschap of voor baby’s. Of de blootstelling schadelijke effecten op de gezondheid kan veroorzaken, hangt af van de hoeveelheid die je binnenkrijgt en de levensfase waarin je deze stoffen binnenkrijgt. Op deze pagina leggen we hier meer over uit.
Hormonen zorgen voor evenwicht in alle processen in het lichaam. Hormonen zijn heel belangrijk. Ze bepalen bijvoorbeeld onze eetlust of lichaamstemperatuur. Hormonen regelen ook je vruchtbaarheid en zwangerschap. Via het bloed bereiken hormonen alle plekken in het lichaam. Zo komen ze bij de organen die ze aansturen. Hormonen geven seintjes af aan de organen. Organen komen daardoor in actie, bijvoorbeeld door extra suiker op te nemen uit het bloed. Als de opname voldoende is, geeft het orgaan een seintje terug. Daardoor wordt de aanmaak van suiker weer verminderd. Zo wordt het evenwicht in het lichaam behouden.
Voorbeelden van hormonen zijn:
- Testosteron en oestrogeen
Dit zijn geslachtshormonen die onder andere de mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken bepalen en de lichamelijke ontwikkeling tijdens de puberteit. - Insuline en glucagon
Deze hormonen zorgen ervoor dat je een goede hoeveelheid suiker in je bloed hebt, niet te veel en niet te weinig. - Schildklierhormonen
eze hormonen zijn onder andere belangrijk voor de lichaamstemperatuur en voor een goede stofwisseling. Tijdens de stofwisseling zet ons lichaam voedsel om in energie. Daarnaast zijn schildklierhormonen erg belangrijk voor de groei van het lichaam en de hersenen.
Wat doen hormoonverstorende stoffen?
Hormoonverstorende stoffen kunnen het evenwicht van hormonen in het lichaam verstoren. Dit kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Het lichaam vangt de schommelingen in het evenwicht van hormonen meestal goed op. Wanneer effecten van een stof binnen dat evenwicht blijven, is de stof niet hormoonverstorend en dus niet schadelijk.
-
De pil
Sommige hormoonverstorende stoffen maken en gebruiken we bewust, bijvoorbeeld in medicijnen. Veel vrouwen slikken bijvoorbeeld ‘de pil’. De stoffen daarin verstoren de hormonen die de eisprong regelen. Ze zorgen ervoor dat je tijdelijk niet zwanger kunt worden. Dat is dus een gewenste en gecontroleerde verstoring van het hormoonsysteem. -
Ftalaten
Andere hormoonverstorende stoffen zijn niet gemaakt om het hormoonsysteem te verstoren. Ze zitten om andere redenen in producten. Zo worden ftalaten gebruikt om ervoor te zorgen dat plastic niet te hard is (weekmakers). Dierproeven hebben laten zien dat sommige ftalaten de ontwikkeling van de zaadballen kunnen verstoren. In 2005 is daarom een Europees verbod gekomen op enkele ftalaten. Deze mogen niet meer in speelgoed gebruikt worden. -
Bisfenolen
Een ander voorbeeld zijn bisfenolen. Ze worden gebruikt als basis om kunststoffen te maken. Een aantal bisfenolen zijn hormoonverstorend. Bisfenolen kunnen een beetje werken als het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen. Ze werken wel minder sterk dan het natuurlijke vrouwelijke geslachtshormoon. Dit betekent dat voor hetzelfde effect je een veel hogere blootstelling nodig hebt. Op dit moment worden er vanuit de overheid en de industrie acties ondernomen de hoeveelheid bisfenolen in producten te verbieden of verminderen.
Zijn er wettelijke regels/bepalingen voor deze stoffen?
Volgens een aantal Europese wetten (zoals voor bestrijdingsmiddelen, speelgoed, voedselcontact materialen of industriële chemicaliën) moeten hormoonverstorende stoffen geweerd of beperkt gebruikt worden. Zodra duidelijk is dat een stof hormoonverstorend is, mag die stof niet meer gebruikt of beperkt gebruikt worden. De Nederlandse overheid ondersteunt dit initiatief door in te zetten op aangescherpt beleid voor hormoonverstorende stoffen en door het uitvoeren van onderzoek.
Welke stoffen zijn mogelijk hormoonverstorend?
Niet van alle chemische stoffen is bekend of ze hormoonverstorend zijn. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft criteria opgesteld om te bepalen of een stof een hormoonverstorende stof is. Toch is het vaststellen daarvan op dit moment nog lastig. Vaak zijn er te weinig gegevens beschikbaar over deze eigenschappen van stoffen. Daardoor blijft het voor veel stoffen onduidelijk of ze hormoonverstorend zijn. Er wordt wel veel onderzoek gedaan. Zoals naar de vraag welke schadelijke effecten ze kunnen veroorzaken. Maar ook welke testen en gegevens gebruikt kunnen worden om vast te stellen of een stof hormoonverstorend is.
Hieronder worden een aantal bekende voorbeelden van (mogelijke) hormoonverstorende stoffen genoemd. Meer uitleg over deze stoffen is te vinden via de website waarzitwatin.nl.
In welke producten kunnen hormoonverstorende stoffen zitten?
Hormoonverstorende stoffen kunnen in veel verschillende producten zitten. Bijvoorbeeld in voedsel, verpakkingen, speelgoed, vloerbedekking, cosmetica en computers. Of dit voor mensen leidt tot schadelijke effecten, hangt af van hoeveel die stoffen uit de producten vrijkomen en hoeveel iemand van de stof bij gebruik binnenkrijgt. Dat kan via de huid, via de mond of door inademing.
