Bij de bestrijding van antibioticaresistente bacteriën gaat de meeste aandacht uit naar ziekenhuizen, zorginstellingen en de veehouderij. Sinds een jaar of 10 à 15 is er ook oog voor de mate waarin ze voorkomen in het milieu (water, bodem en lucht). Deze bron is het minst doorgrond. “We hebben inmiddels onderzocht waar welke bacteriën voorkomen en hoeveel.” Microbiologe Heike Schmitt vertelt wat het RIVM op dit gebied doet.
Hoe komen resistente bacteriën in het milieu terecht? Oppervlaktewater bereiken ze via het rioolwater van mensen en wat er na de rioolwaterzuivering van de bacteriën overblijft. De bodem bereiken ze via mest. Vanuit landbouwgrond kan het ook naar het oppervlaktewater wegspoelen. Over de mate waarin bacteriën zich in lucht begeven weten we al meer dankzij de studies naar de gezondheid nabij intensieve veehouderij,” zegt Schmitt.
Nulmeting
Schmitt verwijst verder naar de grote studies die het RIVM in 2016 heeft verricht. Een onderdeel daarvaan was een nulmeting van de aanwezigheid van antibioticaresistente bacteriën in afvalwater van rioolwaterzuiveringsinstallaties en in mest. “We kijken daarin niet alleen naar het aantal resistente bacteriën, maar ook wat overblijft van een antibitiocakuur (residuen) en de genen van deze bacteriën. Dat laatste is van belang om te onderzoeken of genen ‘overspringen’ op andere bacteriën. Daar zijn de meningen onder wetenschappers nog over verdeeld.”
Gezondheidsvraagstukken zijn bijvoorbeeld van belang wanneer mensen in oppervlaktewater recreëren waar dat gezuiverde water op wordt geloosd. Mensen lopen geen direct gevaar om een infectie te krijgen met resistente bacteriën. Welke rol blootstelling aan resistente bacteriën in het milieu voor het dragen van resistente bacteriën heeft, is onderwerp van vervolgonderzoek. Deze bacteriën komen op meer plekken voor. Bijvoorbeeld ook in zorginstellingen, zoals verpleeghuizen en ziekenhuizen, en bij landbouwhuisdieren. “.
De waterschappen zijn zich bewust van de aanwezigheid van resistente bacteriën in oppervlaktewater en werken mee aan onderzoek naar de bijdrage van de verschillende bronnen van resistente bacteriën hierin, onder andere door het mee te financieren.
Maatregelen
Een ander onderdeel van de studie van 2016 gaat ook in op vragen als: zijn aanvullende maatregelen mogelijk om meer bacteriën te verwijderen? En zo ja, welke technieken zijn dan het beste? Momenteel wordt daarover gesproken binnen de onderdelen van de geneesmiddelenketen. Waterzuiveringsystemen die geneesmiddelen uit water kunnen halen, kunnen namelijk ook bacteriën verwijderen. Dat zouden ze dus mooi ‘mee kunnen nemen’.
Deze onderzoeken doen we niet alleen, vertelt Schmitt. We brengen veel kennispartners bij elkaar en werken met veel organisaties samen, zowel in Nederland als internationaal. Steeds meer landen hebben belangstelling voor de One Health-gedachte, waarbij onderzoekers naar antibioticaresistentie bij mens, dier en milieu samenwerken. Dit is nodig voor een effectieve aanpak. “De kracht van het RIVM is dat wij zowel de microbiologen, kennis over de geneesmiddelenketen, chemische stoffen en het milieu op één terrein hebben zitten. Daarin zijn we echt uniek!”