Teken
Wat zijn teken?
Teken lijken op kleine platte spinnetjes. Ze komen in het hele land voor in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en tuinen. Teken leven van bloed van dieren of soms van mensen. Ze kunnen ongemerkt uren of zelfs dagen op de huid zitten en zich volzuigen met bloed. Meestal zijn tekenbeten onschuldig. Toch is het belangrijk een teek zo snel mogelijk te verwijderen. Teken kunnen namelijk besmet zijn met de bacterie Borrelia burgdorferi en de ziekte van Lyme overdragen.
Op welke manier bijten teken mensen?
Teken stappen van grassen en struiken over naar dieren en mensen. Zitten ze eenmaal op een gastheer, dan zoeken ze een geschikte plek om zich vast te bijten in de huid. Bij mensen zijn dat vooral de liezen, knieholtes, oksels, bilspleet, randen van uw ondergoed, achter de oren en rond de haargrens in de nek (vooral bij kinderen).
Hoe kunnen teken de ziekte van Lyme overdragen?
Een teek heeft vier levensstadia: ei, larve, nimf en volwassen teek. In de laatste drie stadia hebben teken bloed nodig. Ze gaan hiervoor op zoek naar een dier of mens. Als deze gastheer (bijvoorbeeld een klein knaagdier of vogel) besmet is met de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt (Borrelia burgdorferi) kan de teek besmet raken. Na een bloedmaaltijd leeft de teek op de bodem tussen grassen en bladeren. Daar gaat de teek over naar een volgend levensstadium. Een besmette teek houdt de Borrelia-bacterie bij zich. Na enkele maanden gaat de teek op zoek naar de volgende gastheer voor een nieuwe bloedmaaltijd. Tijdens deze bloedmaaltijd kan de gastheer besmet raken.
Vooral nimfen en volwassen vrouwtjesteken kunnen de ziekte van Lyme overbrengen. De volwassen vrouwtjesteek legt eieren nadat ze is volgezogen met bloed. Daarna gaat de teek dood.
Hoe is een teek te herkennen?
Een teek is erg klein, slechts 1 tot 3 millimeter. Teken zijn makkelijk over het hoofd te zien. Als een teek u heeft gebeten, lijkt het of er een zwart puntje op uw huid zit. Door het opzuigen van bloed zwellen teken na een paar dagen op tot een bruin of grijs bolletje ter grootte van een erwt.
Waar komen teken voor?
Teken komen in het hele land voor in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en tuinen. Ze zitten vooral in hoog gras of tussen dode bladeren, het liefst bij bomen of struiken. Van daaruit stappen ze over op passerende dieren, maar ook op mensen. Teken vallen niet uit bomen.
Wanneer komen teken voor?
Teken zijn er het hele jaar door. Zodra de temperatuur boven de 7°C komt, kunnen ze actief worden. De meeste mensen worden gebeten in de periode van maart t/m oktober.
Tekenbeten
Hoe vaak komen tekenbeten voor?
Elk jaar worden ruim 1 miljoen mensen door een teek gebeten.
Hoeveel teken zijn besmet met de lymebacterie in Nederland?
Dat hangt heel erg af van het gebied, de begroeiing, het aantal besmette knaagdieren en de tekendichtheid. In Nederland is gemiddeld één op de vijf teken (20%) besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken (Borrelia burgdorferi).
Hoe kunt u zichzelf beschermen?
Teken zitten vooral in hoog schaduwrijk gras en dode bladeren bij bomen en struiken. Controleer daarom op tekenbeten als u zulke plekken heeft bezocht.
Kan ik extra maatregelen nemen?
Mensen die veel in aanraking komen met teken (zoals boswachters, hoveniers en militairen) wordt aangeraden zichzelf extra te beschermen tegen tekenbeten door de volgende maatregelen te nemen:.
- Blijf zoveel mogelijk op de paden en vermijd dichte begroeiing en struikgewas.
- Draag dichte schoenen, lange mouwen en een lange broek. Stop broekspijpen in uw sokken. Op lichte kleding zijn teken beter te zien.
- Draag kleding die is geïmpregneerd met het insectenwerend middel Permetrine of spuit uw kleding in met een insectenwerend middel dat DEET (diethyltoluamide) bevat.
- Smeer de onbedekte huid in met een middel dat DEET bevat.
Deze tips bieden geen garantie dat u geen tekenbeet oploopt. Het blijft dan ook belangrijk om lichaam en kleding te controleren op tekenbeten nadat u in het groen bent geweest.
Hoe controleer ik op tekenbeten?
Bent u op een plaats geweest waar teken voorkomen? Controleer uzelf (en eventueel anderen) op tekenbeten. Een teek heeft voorkeur voor bepaalde plaatsen op het lichaam, zoals liezen, knieholtes, oksels, bilspleet, de randen van uw ondergoed, achter de oren en rond de haargrens in de nek. Gebruik zo nodig een spiegel en een vergrootglas. Controleer ook uw kleding. U kunt kleding met teken minimaal 30 minuten op 60ºC wassen of de kleding na het wassen in de wasdroger stoppen. Dan gaan teken dood.
Wat moet ik doen als ik een tekenbeet heb?
- Haal een teek zo snel mogelijk weg! Hoe langer de teek in uw huid zit, hoe groter de kans dat hij ziekteverwekkers overdraagt.
- Gebruik geen alcohol, jodium, olie, zeep of andere middelen vóórdat u de teek verwijdert.
- Pak de teek met een puntig pincet zo dicht mogelijk op de huid bij de kop vast en trek hem er rustig uit. Als een stukje van de kop achter blijft is dat ongevaarlijk. Dat komt er vanzelf weer uit, net als bij een splinter. Ontsmet pas daarna het beetwondje met 70% alcohol of jodium. Gebruikt u een andere tekenverwijderaar? Volg dan de gebruiksaanwijzing. Eventueel kunt u een vergrootglas gebruiken.
- Schrijf de datum en de plaats op het lichaam waar u gebeten bent op.
Waar moet ik op letten na een tekenbeet?
De ziekte van Lyme kan zich uiten in de volgende klachten:
- Een verkleuring van de huid op de plek van de tekenbeet, die groter wordt. Deze kan tot 3 maanden na een tekenbeet verschijnen.
- Koorts en eventueel spier- en gewrichtspijn, in de eerste weken na een tekenbeet.
- Soms kunnen gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten ontstaan. Dat kan gebeuren als de vroege klachten van de ziekte van Lyme niet behandeld zijn met antibiotica. Maar deze klachten zijn soms ook een eerste uiting van de ziekte.
Zowel de vroege als de latere stadia zijn te behandelen met antibiotica, maar in een later stadium kan al wel schade zijn ontstaan door de ontsteking. Daarom is het belangrijk om contact op te nemen met de huisarts met deze klachten.
Waarmee kan ik een teek verwijderen?
Het is belangrijk dat u een tekenverwijderaar gebruikt waarbij u de kop van de teek goed vast kunt pakken. Dit kan goed met een puntig pincet en of een andere tekenverwijderaar die bij de drogist of apotheek te koop is.
Het is vooral belangrijk dat u de teek snel verwijdert. Zit de teek nog maar net in de huid (als hij nog klein en plat is en niet is volgezogen met bloed) en heeft u voorlopig geen tekenverwijderaar voor handen? Dan kunt u hem ook met de nagels uit de huid halen. Beter is het om een tekenverwijderaar mee te nemen als u het groen in gaat en de teek daarmee te verwijderen.
In de voorlichtingsfilm over tekenbeten en de ziekte van Lyme, komt ook het verwijderen van tekenbeten aan bod: www.rivm.nl/tekenbeet/film.
Wat betekent een klein rood plekje na een tekenbeet op mijn huid?
Een klein rood plekje op de plaats van de tekenbeet gelijk in de eerste paar dagen erna is een normale huidirritatie. Wordt dat plekje niet groter en verdwijnt het binnen enkele dagen weer, dan is de kans zeer klein dat het plekje een symptoom is van de ziekte van Lyme. Wordt de plek groter, ga dan naar de huisarts.
Kunnen teken in het buitenland ook ziekten overbrengen?
In het buitenland kunnen teken naast de ziekte van Lyme ook andere ziekten veroorzaken.
Kijk voor meer informatie op de website van de LCR (Landelijke Coördinatie Reizigersziekten).
Wat moet ik in het buitenland doen na een tekenbeet?
Ook in het buitenland is het belangrijk om de teek direct te verwijderen. Zorg dan ook dat u een tekenverwijderaar meeneemt. Noteer vervolgens de volgende gegevens:
- de datum van de tekenbeet;
- de plek van de tekenbeet op het lichaam;
- het land en gebied waar u de tekenbeet hebt opgelopen.
- ga bij klachten altijd naar een arts, ook in het buitenland.
Gaat u naar de huisarts met klachten, meld dan dat u door een teek bent gebeten.
De ziekte van Lyme
Hoe krijg je de ziekte van Lyme?
Teken kunnen de ziekte van Lyme overdragen als ze zelf besmet zijn met de bacterie Borrelia burgdorferi. Als de teek zich vol zuigt met bloed, kunnen deze bacteriën via het speeksel van de teek in de gastheer komen. De teek draagt de bacterie niet meteen over nadat hij zich vastbijt. Hoe eerder de teek wordt verwijderd, hoe kleiner de kans dat de bacterie wordt overgebracht. Als de bacterie wel in uw lichaam komt, kunt u de ziekte van Lyme krijgen. De meeste mensen worden niet ziek na een tekenbeet. De kans dat je de ziekte van Lyme krijgt na een tekenbeet wordt geschat op 2% (2 op de 100 tekenbeten).
Voor zover bekend speelt directe besmetting van mens op mens (met uitzondering van verticale transmissie) geen rol van betekenis. Hoewel overdracht via seksueel contact, orgaandonaties of bloedtransfusies in zeer uitzonderlijke gevallen theoretisch mogelijk zou kunnen zijn, is daar geen goed wetenschappelijk bewijs voor. Mensen kunnen ook niet besmet raken door het verwijderen van teken.
Welke klachten horen bij de ziekte van Lyme?
Het ziektebeeld van de ziekte van Lyme is wisselend. Niet iedereen krijgt dezelfde klachten. De ziekte van Lyme kan zich uiten in de volgende klachten:
- Een verkleuring van de huid op de plek van de tekenbeet, die groter wordt. Deze kan tot drie maanden na een tekenbeet verschijnen.
- Koorts en eventueel spier- en gewrichtspijn, in de eerste weken na een tekenbeet.
- Soms kunnen gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten ontstaan. Dat kan gebeuren als de vroege klachten van de ziekte van Lyme niet behandeld zijn met antibiotica. Maar deze klachten zijn soms ook een eerste uiting van de ziekte.
Zowel de vroege als de latere stadia zijn te behandelen met antibiotica, maar in een later stadium kan al wel schade zijn ontstaan door de ontsteking. Daarom is het belangrijk om contact op te nemen met de huisarts met deze klachten.
Wie loopt extra risico om besmet te raken?
Iedereen kan via een tekenbeet besmet raken met de bacterie Borrelia burgdorferi en de ziekte van Lyme krijgen. Mensen die voor hun werk veel in het groen zijn zoals boswachters of hoveniers en militairen, lopen meer risico op tekenbeten. Er zijn arborichtlijnen die aangeven hoe werknemers zich kunnen beschermen tegen tekenbeten. Andere groepen die meer kans hebben op een tekenbeet zijn mensen die veel recreëren in het groen (zoals wandelaars en kampeerders) en kinderen (door buitenspelen).
Hoe groot is de kans op besmetting met de ziekte van Lyme na een tekenbeet?
Alleen teken die de Borrelia-bacterie bij zich dragen kunnen de ziekte van Lyme overdragen. Gemiddeld zijn één op de vijf teken besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Besmetting leidt niet altijd tot de ziekte van Lyme. Vaak kan het menselijk lichaam de bacterie onschadelijk maken met het eigen afweermechanisme.
Elk jaar worden ruim 1 miljoen mensen door een teek gebeten. Ongeveer 2 op de 100 mensen krijgen de ziekte van Lyme na een tekenbeet, zo’n 27.000 mensen per jaar. De aard en de ernst van de klachten bij patiënten met de ziekte van Lyme zijn verschillend. Verreweg de meeste mensen die deze ziekte oplopen, krijgen een kenmerkende ring of vlek bij de plek van de tekenbeet. Jaarlijks krijgen daarnaast 1200 tot 1500 mensen gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten door de ziekte van Lyme. Van de 27.000 patiënten houden naar schatting 1000 tot 2500 mensen per jaar langdurig klachten. De verklaring daarvoor wordt onderzocht in LymeProspect-onderzoek.
Wanneer moet ik naar de huisarts?
Neem contact op met de huisarts bij de volgende klachten:
- Een verkleuring van de huid op de plek van de tekenbeet, die langzaam groter wordt. Deze kan tot 3 maanden na een tekenbeet verschijnen.
- Koorts en eventueel spier- en gewrichtspijn, in de eerste weken na een tekenbeet.
- Soms kunnen gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten ontstaan. Dat kan gebeuren als de vroege klachten van de ziekte van Lyme niet behandeld worden met antibiotica. Maar deze klachten zijn soms ook een eerste uiting van de ziekte.
Zowel de vroege als de latere stadia zijn te behandelen met antibiotica, maar in een later stadium kan al wel schade zijn ontstaan door de ontsteking. Daarom is het belangrijk om contact op te nemen met de huisarts met klachten die passen bij de ziekte van Lyme.
Kun je immuun worden voor de ziekte van Lyme?
Nee, elke nieuwe tekenbeet vormt een nieuwe kans op besmetting.
Bestaat er een vaccin tegen de ziekte van Lyme?
Nee, er is momenteel geen vaccin beschikbaar tegen de ziekte van Lyme.
Maakt het verschil of de teek veel of weinig bloed heeft gezogen?
Een teek die veel bloed heeft gezogen, zit al enige tijd in de huid. Hoe langer een besmette teek in de huid vastzit, hoe groter de kans is dat hij de Borrelia-bacterie overbrengt.
Kun je de ziekte van Lyme hebben zonder dat je een rode ring of een teek hebt gezien?
Ja. Niet alle mensen die de ziekte van Lyme hebben, hebben eerst een rode ring gezien. En slechts een derde van de mensen met de ziekte van Lyme herinnert zich een tekenbeet.
Hoe wordt de ziekte van Lyme behandeld?
In een vroeg stadium is de ziekte van Lyme goed te behandelen met antibiotica. De huisarts kan dit voorschrijven. Als het vroege stadium van de ziekte van Lyme niet behandeld wordt, kan dit later leiden tot gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten. Deze latere stadia zijn ook te behandelen met antibiotica, maar er kan al wel schade zijn ontstaan door de ontsteking.
Krijgt iedereen die besmet wordt met de Borrelia-bacterie de ziekte van Lyme?
Nee, dit hoeft niet. Vaak kan het menselijk lichaam de bacterie onschadelijk maken met het eigen afweermechanisme.
Tekentesten
Heeft het zin om een teek te onderzoeken?
Nee. Een negatieve uitslag geeft geen zekerheid dat de teek niet besmet was. Bovendien kan het zo zijn dat er meerdere teken aanwezig waren die niet zijn opgemerkt of onderzocht. Een positieve uitslag geeft ook geen duidelijkheid. Slechts een klein deel van de mensen die gebeten wordt door een besmette teek raakt geïnfecteerd. Het onderzoeken van vastgebeten teken is voorlopig alleen waardevol in het kader van wetenschappelijk onderzoek.
Zijn er betrouwbare tests voor teken te koop?
Er zijn verschillende tekentests te koop bij (online) drogist of apotheek en commerciële laboratoria bieden aan om uw teek te testen. Doel van deze tests is te onderzoeken of de teek besmet is met de Borrelia-bacterie.
Een besmette teek leidt echter lang niet altijd tot de ziekte van Lyme. Het testen van teken heeft pas nut als de test ook voorspelt of iemand de ziekte van Lyme zal ontwikkelen. Voor zover bekend zijn er geen tests verkrijgbaar waarvan dit door onafhankelijk onderzoek is bevestigd (klinisch gevalideerd).
Heeft het nut werknemers (‘groenwerkers’) jaarlijks te testen op de ziekte van Lyme?
Op dit moment zijn er geen goede aanwijzingen dat (jaarlijks) bloedonderzoek voor individuele groenwerkers naar lymeziekte nuttig is. De CBO (Kwaliteitsinstituut gezondheidszorg)-richtlijn (www.cbo/lyme) en de richtlijn Lyme Borreliose voor Arboprofessionals (NVAB (Wetenschappelijke vereniging van bedrijfsartsen)) onderschrijven dit (met als uitzondering eventueel epidemiologisch onderzoek). Een positieve test geeft aan dat je ooit blootgesteld bent geweest aan de lymebacterie. Een antibioticumbehandeling bij iemand die in het verleden in contact is geweest met de lymebacterie en nu gezond is, is onnodig en soms zelfs nadelig vanwege mogelijke bijwerkingen van antibiotica. Ook is niet aangetoond dat een behandeling de ontwikkeling van klachten in de toekomst kan voorkomen. Als u nu gezondheidsklachten heeft, raden we u aan naar de (huis)arts te gaan en niet iets te verwachten van een (jaarlijkse) screening.
